Jökull


Jökull - 01.12.1985, Side 95

Jökull - 01.12.1985, Side 95
ið eru geislakolsgreiningar á fornskeljum. Þær gefa vís- bendingu um aldur jökulgarðanna. Hér verða teknar saman aldursgreiningar fornskelja af Suðurlandi og úr Borgarfirði. Skeljar frá þremur stöðum af Suðurlandi hafa verið aldursgreindar. Hæstan aldur gefa skeljar úr leirbakka austan Brúarár, skammt ofan Spóastaða. Aldurinn mældist 9930±190 ár (Þorleifur Einarsson 1964). Skelj- arnar eru í um 55 m hæð yfir núverandi sjávarmáli og í bæli jökulsins, sem ýtt hefir upp Y-garðinum. Næst hæstan aldur gefa skeljar úr Hellisholtalæk í Hrunamannahreppi. Þær voru teknar úr leirbakka í um 75 m hæð yfir sjó og voru gerðar tvær aldursgreiningar á sama sýninu: 9580±140 og 9800±150 ár, sem gefa meðalaldur um 9690 ár (Þorleifur Einarsson 1964). í skýrslu um aldursgreiningarnar (Olsson og Piyanuj 1965) er þess getið, að hærri aldurinn sé úr innri hluta skeljar en lægri aldurinn úr ytra byrði hennar. Aldurs- greiningar úr miðri skel þykja áreiðanlegri og hærri aldurinn því nær lagi enda svipaður og aldur skeljanna við Brúará. Þessar skeljar eru á milli Y- og M-garðanna og því a.m.k. yngri en Y-garðurinn. Yngstar eru skeljar úr eystri bakka Hvítár vestur af Kópsvatni gegnt Bræðratungu. Þær gefa aldurinn 7970±180 ár (Nydal o.fl. 1964). Aldurinn er ótrúlega lágur og kemur vart til greina, að hann sé réttur, því að land var með vissu risið úr sæ fyrir um 9000 árum þegar Þjórsárhraunið rann í sjó fram milli Ölfusár og Þjórsár (Elsa Vilmundardóttir 1977). Aldursgreiningar fornskelja úr Borgarfirði gefa allt aðra niðurstöðu. Ólafur Ingólfsson (1984) hefir tekið saman rannsóknarsögu síðjökultímans í syðri hluta Borgarfjarðar. Þar kemur fram m.a., að allar aldurs- greiningar á skeljum liggja á bilinu 12100—12800 ár. Þetta er mun hærri aldur en á sunnlensku skeljunum. Allar skeljarnar, sem aldursgreindar hafa verið, eru í 5—30 m hæð yfir sjó utan skelja úr Stóra-Sandhóli í mynni Skorradals. Ashwell (1967, 1975) telur Stóra-Sandhól vera merki um mjög háa sjávarstöðu, a.m.k. 135 m yfir núverandi sjávarmáli og setið með skeljunum myndað við þær aðstæður. Þorleifur Einarsson (1968) telur aftur á móti, að jökull hafi ýtt efninu í Stóra-Sandhól með skeljunum upp úr botni Skorradals. Halldór Torfason (1974) at- hugaði Stóra-Sandhól og komst að svipaðri niðurstöðu og Þorleifur. ALDURJÖKULGARÐANNA OG HRAUNANNA Skeljarnar við Brúará og í Hellisholtalæk eru að baki Y-garðsins og því er hann eldri en 10.000 ára. Þær eru aftur á móti fyrir utan M-garðana. Sjór hefir því verið kominn inn fyrir Y-garðinn fyrir um 10.000 árum, eða um það leyti, sem Búðajökull Þorleifs Einarssonar (1968) á að hafa náð hvað mestri útbreiðslu. Upp úr því á hann að hafa hörfað hratt frá garðinum. Af því má draga þá ályktun, að Y-garðurinn sé ekki frá Búðastigi eins og Guömundur Kjartansson (1958b, 1970) og Þor- leifur Einarsson (1968) töldu. Af gögnum Guðmundar Kjartanssonar (1943, 1958b, 1970) má einnig sjá, að sjór hafi um svipað leyti verið kominn upp að og sumstaðar a.m.k. inn fyrir M-garð- ana. Þeir gætu hugsanlega hafa myndast við framrás jökla á Búðastigi. Nýleg aldursgreining á gróðurleifum frá Torfajökuls- svæðinu flækir málið enn. Ingibjörg Kaldal og Elsa G. Vilmundardóttir (1983) hafa kannað þykkar lónfyllur þar. Neðarlega í einni lónfyllunni eru gróðurleifar, sem þær hafa látið aldursgreina. Þær reyndust vera 10.000 + 480 eða -440 ára. Þetta eru elstu jurtaleifar frá nútíma, sem fundist hafa á íslandi. Við þetta er að bæta, að í lónfyllunni, neðan jurtaleifanna eru setlög sem sest hafa til í sama lóni en þykkt þeirra er óþekkt. Svæðið hefir því líklega verið orðið jökulvana nokkru fyrr en gróður- leifarnar mynduðust. Þessi niðurstaða stangast á við aldursgreiningar á fornskeljum á Suðurlandi ef þær eiga að vera jafnaldra M-görðunum. Tvær leiðir eru út úr þessum ógöngum. Annars vegar, að aldursgreiningar á skeljunum séu rangar, sem er vafasamt, eða að skeljarnar séu allar yngri en M-garðurinn. Hins vegar, að aldursgreiningin frá Torfajökulssvæðinu sé röng. Y-garðurinn á Suðurlandi mun að líkindum vera sá sami og nefndur er Álftanesgarður á Suðvesturlandi. Kristján Sœmundsson (1965) telur, að jökulgarðarnir við Þingvallavatn séu myndaðir á Álftanesstigi, en ekki Búðastigi. Hann dró þá ályktun af legu Búðaraðarinnar, eins og Þorleifur Einarsson (1964) og Guðmundur Kjart- ansson (1964) töldu hana vera. Jökullinn, sem ruddi upp Stóra-Sandhól í mynni Skorradals, hefir ekki náð nema út í mynni dalsins. Hann hefir gengið fram fyrir um 12.000 árum eða eilítið síðar. Skeljarnar í Melabökkum og undir Hafnarfjalli eru jafnaldra eða eldri en framrás jökulsins. Framrás, sem nefnd er Eldra Dryas mun hafa átt sér stað fyrir um 12.000 árum og hefir Þorleifur Einarsson (1968) heimfært hana upp á framrásina, sem ruddi upp Álfta- nesgarðinum. Jöklar hafa gengið fram í kjafta Borgar- fjarðardala fyrir um 12.000 árum, en ekki náð suður með Hafnarfjalli hvað þá suður í Melasveit. Daljöklar hafa þó efalítið teygt sig fram úr flestum smádölum á Skarðsheiðarsvæðinu og einnig út Hvalfjörð. Benda má á því til stuðnings, að Y- og M-garðarnir á Suðurlandi hljóti að vera frá Búðastigi, að engar skeljar JÖKULL 35. ÁR 93
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Jökull

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.