Jökull


Jökull - 01.12.1985, Side 152

Jökull - 01.12.1985, Side 152
 helsti veikleiki Trausta hafi verið sá að hann leit á jarðsöguna sem línulega. Segulkort hans hefði hann getað túlkað með botnskriði, sem gerir ráð fyrir því að allt berg myndist, og hafi myndast, í gosbeltunum, en færist síðan út til hliðanna. Trausti kaus að túlka niður- stöðurnar þannig, að á Tertier hefði gosvirkni verið mun útbreiddari en nú, og síðan hefði hún smám saman þrengst til núverandi gosbelta. Pær mæliniðurstöður, sem þá (fyrir 1962) voru þekktar, mátti enda túlka á hvorn veginn sem var. Sömuleiðis túlkaði hann jarð- lagahalla þá, sem hann hafði mælt og kortlagt, þannig að jarðsögu íslands megi skipta í ákveðin skeið, þar sem basaltstaflinn myndaðist fyrst, og síðan tóku við hnik- skeið hvert af öðru þar sem bergspildur snöruðust, spyrntust upp eða niður, o.s.frv. Þannig byggði Trausti sér heimsmynd, sem var heildstæð og sjálfri sér sam- kvæm, og við hana stóð hann til dauðadags. Að ýmsu leyti var Trausti langt á undan sinni samtíð sem jarðfræðingur á íslandi. Að vísu voru íslenskir jarðfræðingar mjög fáir mestalla starfsævi hans, og flest- ir í rauninni einyrkjar. Þess vegna var þess ekki að vænta að aðrir yrðu til að taka upp aðferðir hans eða samvinnu við hann um framgang rannsóknanna: hver var að fást við sitt. Trausti hefði samt vafalaust getað haft meiri áhrif en hann gerði, því flest það, sem hann skrifaði um jarðfræðileg efni, gaf hann ýmist út á ís- lensku eða í ritum Vísindafélagsins, sem hvort tveggja fékk litla útbreiðslu. f ræðu þeirri, sem vitnað var til fyrr í þessari grein, sagði Trausti á einum stað: „Ég tel ekki að íslensk náttúra sé rannsóknarefni íslendinga einna; allir jarðvísindamenn eiga að hafa hér rétt til rannsókna. Landið er mjög sérkennilegur og forvitnilegur hluti af yfirborði jarðar. En við sem byggj- um landið, stöndum að ýmsu leyti sérstaklega vel að vígi. Erlendir vísindamenn hafa oft orðið fyrstir til að kanna eitthvað sérstakt hér og þá vakið athygli okkar á rannsóknaverkefni. En sérstaða okkar felst í því, að við getum varið tíma í það að kanna allan þann sæg af fínum dráttum, sem ekki má vanta í fullgerða mynd. Það erum við, sem getum fullgert margar jarðvísindalegar myndir, ef við bregðumst rétt við vandanum. Við verðum að hafa þor til að hugsa sjálfstætt, rétt eins og þjóðin í heild hefur þor til að vera sjálfstæð. Fyrir hverja var Njála skrifuð? Þorði Njáluhöfundur virkilega að fara eftir eigin dómgreind og málsmekk, eða frétti hann um sam- þykkt einhverrar ráðstefnu suður í löndum um það, hvernig ætti að skrifa á íslensku? Fornbókmenntir okkar eru nú orðnar sígildar heimsbókmenntir, en hver hefði unnið í þeim anda á 12., 13. og 14. öld, að handritin yrðu þjóðinni einhvern tíma til frægðar? Fföfundur Njálu hugsaði svo lítið um frægð, að hann gleymdi að skrifa nafnið sitt á handritið". Verulegur hluti af ævistarfi Trausta Einarssonar var kennsla, fyrst við Menntaskólann á Akureyri, en eink- um við Verkfræðideild Ffáskóla íslands. Þar kenndi hann einkum aflfræði og jarðfræði, og var talinn af- burðakennari. Trausti var mjög rökfastur og sannfær- andi, svo sem margir reyndu sem lentu í málþófi við hann, en slíkir eiginleikar gera kennara einmitt mjög áhrifamikla. Hinu verður ekki neitað, að vegna sinna sérstæðu skoðana á ýmsum jarðfræðilegum efnum lenti hann þversum við meginstraum fræðanna á síðari árum, og sú staða hans mun hafa komið fram í kennslunni og stuðlað að tortryggni milli verkfræðinga og jarðfræð- inga. Eins og fyrr hefur komið fram var Trausti mjög skeleggur málsvari skoðana sinna, sem enda voru grunnmúraðar á rannsóknum hans sjálfs og studdar kunnáttu hans í stærðfræði og eðlisfræði. Jarðfræðingar hafa nefnilega látið það henda sig á ýmsum tímum að „brjóta náttúrulögmálin" í túlkunum sínum, og Trausti trúði því raunar, eins og Harold Jeffreys, einn af jöfrum breskrar jarðeðlisfræði, að með botnskriðskenningunni væri horft fram hjá ýmsum grundvallaratriðum sem áhangendur hennar létu í léttu rúmi liggja, sælir með það að fljóta með tískustraumnum. Jarðfræðingar gátu hins vegar haft það á Trausta, að hann tryði um of á eðlisfræðitúlkanir sínar, því gögnin gæfu ekki tilefni til þess. Trausti var mjög athugull rannsóknarmaður; hins vegar leit hann ekki á jarðfræði- könnun sína sem lýsingu lýsingarinnar vegna, heldur til þess gerða að reyna eða renna stoðum undir kenningu um heildarmynd. Virgill segir: „Felix qui potuit rerum cognoscere causas“, eða sæll er sá sem komist getur að orsökum hlutanna. Þetta reyndi Trausti jafnan, með öllum þeim ráðum sem honum voru tiltæk. Hann vildi að jarðfræðin væri sönn grein á meiði raunvísindanna, og var ómyrkur í máli um þá sem töldu eðlis- eða stærðfræði ekki eiga erindi í jarðfræðilega umfjöllum. í fyrrnefndri ræðu sinni sagði Trausti: „Svo ég beini enn orðum til jarðfræðinga, þá eru enn til menn, sem umfram allt vilja fá að hugsa grautarlega, og telja að stærðfræði og eðlisfræði mundi rugla upp- skriftina að grautnum. Þeir vilja fá að vera trúboðar og unga út trúboðum, sem svara spurulum og gagnrýnum nemendum sínum í unglingaskólum því til, að þetta sé bara svona, þetta standi auk þess í kennslubókinni — í Móselögum hefði ég nærri því sagt. Jarðfræði er nú kennd sem trúarbrögð í ýmsum unglingaskólum hér, það er mér kunnugt um. Og jarðfræði er ekki kennd sem universitas-grein við háskóla, líklega velflesta, eins og guðfræðin á tímum Keplers (en Kepler varð að læra stærðfræði sem hluta af guðfræðinámi sínu, svo sem þá 150 JÖKULL 35. ÁR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Jökull

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.