Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Blaðsíða 83

ana sem nýta það í rekstur og verkefni eftir þörfum. Það er síðan hlut-
verk Íslands og annarra framlagalanda að fylgjast með því að starfsemi
viðkomandi stofnunar sé skilvirk og árangursrík. Dæmi um þetta er
til að mynda stuðningur Íslands við Þróunaráætlun SÞ (UNDP) og
Alþjóðabankann. Hitt sjónarmiðið felur í sér að Ísland veiti peningum
til afmarkaðra verkefna, eins og verkefni UNIFEM í Kósóvó sem stjórn-
völd hafa stutt frá árinu 1999 með því að senda þangað sérfræðing til
starfa.“ Hermann segir síðari kostinn ekki síst fýsilegan „þar sem við
byggjum um leið upp þekkingu meðal Íslendinga á þessu sviði.“ Þá segir
hann engan skort vera á góðum verkefnum til að styðja. „Það eru næg
sóknarfæri fyrir Íslendinga til að vera öflugur þátttakandi í alþjóðlegu
starfi. Þannig sýnum við að Íslendingar vilja taka ábyrgð.“
„Jafnréttismál skipa stóran sess“
Sameinuðu þjóðirnar leggja mikla áherslu á að kynjasjónarmið séu sam-
þætt á öllum stigum þróunarstarfs, friðargæslu og í uppbyggingarstarfi
eftir stríð. Hér er átt við að á öllum stigum verkefnaáætlana, stefnu-
mótunar og framkvæmd verkefna sé tekið mið af ólíkri stöðu og hlut-
verki karla og kvenna og að karlar og konur hafi jafnan aðgang að öllu
ákvarðanatökuferli. Markmiðið er að stuðla að bættri stöðu kvenna og
stúlkna og kynjajafnrétti á öllum stigum samfélagsins.
Síðustu áratugi hafa áherslur á jafnréttissjónarmið vaxið jafnt og þétt
innan alþjóðlegra stofnana, frjálsra félagasamtaka, fjölmiðla, ríkisstjórna
og annarra sem láta sig alþjóðamál varða. Í þessu sambandi hefur Kofi
Annan, aðalritari SÞ, sagt það ljóst að engin aðferð sem stuðla eigi að
þróun beri árangur nema konur séu hafðar með í ráðum og tillit sé tekið
til stöðu stúlkna og kvenna.
Aðspurður hvort Ísland leggi áherslu á samþættingu kynjasjónarmiða
í þróunarsamvinnu og þróunaraðstoð segir Hermann svo vera. „Við
höfum talað fyrir ákveðnum málefnum innan SÞ og þar skipa jafnréttis-
mál stóran sess. Utanríkisráðherra hefur sagt aðstoðina við konur gríðar-
lega mikilvæga, að aðstoð við konur sé eitt af því albesta sem gert sé í
þróunaraðstoð, það sé reynsla okkar. Við höfum gert heilmikið á sviði
kynja- og jafnréttismála bæði á stofnanastigi og í grasrótinni. Í kjördæmi
Alþjóðabankans er mikið talað um jafnréttismál. Við vinnum mjög
náið með Norðurlöndunum á sviði þróunaraðstoðar en þau hafa mjög
jákvæða ímynd á sviði jafnréttismála og á okkur er hlustað af mikilli
athygli.“
„Norðurlöndin beittu sér mjög fyrir því að Alþjóðabankinn setti sér
stefnu í kynja- og jafnréttismálum en slík stefna var samþykkt af stjórn
bankans í september 2001. Frá þeim tíma hefur bankinn gefið út tvær
stöðuskýrslur sérstaklega um þetta málefni. Markmið stefnunnar er að
samþætta kynja- og jafnréttissjónarmið störfum bankans og höfum við á
Norðurlöndum lagt áherslu á að alltaf sé tekið mið af kynjasjónarmiðum
við gerð verkefnaáætlana á vegum bankans sem og í einstökum verk-
efnum.“
Þrátt fyrir aukna áherslu á kynjajafnrétti og réttindi kvenna og stúlkna
er víða pottur brotinn og töluvert á brattann að sækja til að þessi viðhorf
séu almennt viðtekin og þeim framfylgt á sviði alþjóðamála.
Ísland greiðir í HIPC-sjóðinn
Bretton Woods stofnanirnar hafa tekið töluverðum breytingum síðustu
ár. Sama ár og Jubilee 2000 var stofnað, árið 1996, settu stofnanirnar
á laggirnar svokallað HIPC-átak (Heavily Indebted Pour Countries
Initiative) sem felur í sér að hluti af skuldum fátækustu ríkja heims eru
lækkaðar niður fyrir mörk sem geta talist viðráðanleg. Að auki hafa stofn-
anirnar lagt niður áætlanir um kerfislæga aðlögun og tekið upp nýja
stefnu sem fjallað verður um hér á eftir. Afnám verndartolla iðnríkja á
landbúnaðarvörur í eigin ríkjum til að greiða leiðina fyrir þróunarríki á
sviði alþjóðaviðskipta er hluti af þessari umræðu um endurskipulagningu
og bætta stefnu í þróunarmálum.
Til að fjármagna HIPC-átakið var settur á laggirnar fjármagnssjóður sem
iðnríkin greiða í. Að sögn Hermanns hefur Ísland lagt 2.375.000 dollara
í HIPC-sjóðinn. „Við stefnum að því að greiða 2.7 milljónir dollara alls.
Þátttaka okkar í HIPC-átakinu hefur verið góð, ekki síst vegna þess að
við höfum stillt okkur upp sem eitt af Norðurlöndunum.“
Skuldastaða fátækustu ríkja heims og annarra
þróunarlanda hefur verið ofarlega á döfinni í umræð-
unni um þróun og fátækt í heiminum síðastliðin ár.
Skuldabyrði þessara landa og skertur aðgangur að
vestrænum mörkuðum eru af mörgum talin mikil-
vægustu málefnin í þessari umfjöllun og helsta hindr-
un þróunar.
Segja má að núverandi skuldastaða margra þróunar-
ríkja eigi rætur að rekja til áttunda áratugarins
og upphafs þess níunda. Óhagstæður viðskipta-
jöfnuður vegna olíuverðshækkana, versnandi mark-
aðsstaða þeirra á alþjóðlegum markaði og óstjórn
í innanríkismálum varð til þess að tugir ríkja þurftu
að leita til Alþjóðabankans og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins (IMF) um lán við upphaf níunda áratugarins.
Eftir að nýlendur Evrópuríkjanna hlutu sjálfstæði
hafa lánsfé og styrkir, í formi hjálparaðstoðar,
runnið í miklum mæli til þeirra. Ríkin í suðri stóðu
frammi fyrir mikilvægu uppbyggingarstarfi á efna-
hagslegu, félagslegu og pólitísku sviði. Kalda
stríðið setti mark sitt á þessa þróun, en fjármagn
sem að forminu til var hjálparaðstoð streymdi oft til
þeirra landa sem þóttu gegna mikilvægu hlutverki
í pólitískum, landfræðilegum og hernaðarlegum
skilningi.
Þegar olíuverð hækkaði 1973-1974 fengu mörg ríki
í suðri lán hjá bönkum á Vesturlöndum til að bæta
viðskiptastöðu sína en gjaldeyrisforði fjölda ríkja
sem ekki framleiddu olíu féll í verði. Á þessum tíma
stóðu framleiðsluvörur þróunarlanda ágætlega á
alþjóðlegum markaði og vextir af lánum voru til-
tölulega lágir. Hvort tveggja gerði lántökurnar að
æskilegum kosti. Í lok áttunda áratugarins hækkaði
olíuverð hins vegar á ný. Vegna efnahagslægðar á
Vesturlöndum við upphaf níunda áratugarins dró úr
eftirspurn eftir vörum frá þróunarlöndum, þær féllu
í verði og loks var svo komið að ríkisstjórnir í suðri
áttu ekki lengur kost á lánum á Vesturlöndum.
Peningastefnan í stjórnartíð Thatcher og Reagans
hafði áhrif á þessa þróun, en hún leiddi meðal ann-
ars til hækkunar vaxta sem dró úr fjárstreymi til
þróunarlanda og hækkaði vaxtagreiðslur af eldri
lánum. Aukinn tekjuhalli og þyngri greiðslubyrði
af lánum leiddi síðan til þess að fjölmörg ríki stóðu
frammi fyrir gjaldþroti. Árið 1982 lýsti Mexíkó því
yfir að það gæti ekki lengur staðið í skilum og sótti
eftir greiðslustöðvun. Tugir annarra ríkja fylgdu í
kjölfarið.
Skuldastaða fátækustu ríkjanna
ein helsta hindrun framfara
82