Jón á Bægisá - 01.09.2003, Blaðsíða 56

Auðna HöddJónatansdóttir og Rannveigjónsdóttir
efnis þýtt, en um 50% hjá Bjarti. Enskan og Norðurlandamálin eru ráð-
andi en Norðurlandamálin njóta samnorrænna styrkja sem hvetja til út-
gáfu norræns efnis. Hinsvegar er skortur á þýðingum austurlenskra bók-
mennta, t.d. kínverskra og japanskra.
Forlögin virðast ekki hafa sérstaka stefnu gagnvart klámi og bölvi. Ef til
vill mætti segja að þýðendum sé ritstýrt að einhverju marki, en prófarka-
lestur er óneitanlega nauðsynlegur. Til gamans má geta að samkvæmt
þýskri rannsókn finnast að meðaltali u.þ.b. tvær villur á hverri blaðsíðu
þýddra fagurbókmennta við prófarkalestur.
Það kom nokkuð á óvart hversu óumdeildur höfundarétturinn er í þess-
um flokki þýðinga. Allir virðast þekkja landsins lög og reglur og fara eftir
þeim en þögult samkomulag virðist gilda milli höfunda, forlaga og þýð-
enda um hversu langt megi bregða út frá þessu. Yfirleitt er þó allt löngu
komið úr höndum höfundanna í hendur forlaga og umboðsmanna þegar
að þýðingu kemur og virðist það kerfi henta öllum aðilum ágætlega. Höf-
undar fá fasta prósentu af réttindagreiðslum og það er afar sjaldgæft að þeir
séu eitthvað með puttana í þýðingunni. Að vísu eru flestir höfundarnir
mjög glaðir og þakklátir ef leitað er til þeirra í sambandi við þýðinguna.
Höfundar geta í raun réttri neitað þýðingu, en flestir vilja þó láta þýða verk
sín á sem flest tungumál.
Þýðandinn á sína vinnu — eða þýðinguna — en forlagið á hins vegar kröfu
í þýðinguna. Þýðandinn gæti því neitað að leyfa forlaginu að gefa þýðinguna
sína út ef hann endurgreiddi launin sín. Hinsvegar væri næsta ómögulegt fyr-
ir hann að ætla að gefa hana út hjá öðru forlagi; það myndi þýða málaferli —
trúnaðarbrest milli forlaga — upprunalega forlagið myndi vilja endurheimta
kostnaðinn sem það lagði í verkefnið, með vöxtum, o.s.frv.
Þegar forlag kaupir þýðingarréttinn að bók þarf að semja sérstaklega um
réttinn að bókarkápunni. Stundum fylgir hann með í samningunum en
stundum þarf að kaupa hann sérstaklega. Rétturinn að henni tilheyrir jafn-
vel ekki sama fyrirtæki og bókin sjálf. Hjá Eddu er reynt að halda kápu ef
hún hefur farið víða - því þá er vitað að hún er „seller“. Svo er töluvert um
að plaköt úr bíómyndum verði að bókarkápum. Þá þarf að semja við kvik-
myndafyrirtækin og það getur verið snúið. Einnig láta forlög stundum
hanna nýjar kápur á þýðingarnar. Snæbjörn í Bjarti segir að þar sem hann
er einn í fyrirtækinu sé of tímafrekt fyrir hann að standa í þessu. Því valdi
hann eitt form fyrir allar bækurnar frá fyrirtækinu og sparar það bæði tíma
og peninga, auk þess sem það gefur bókunum frá Bjarti ákveðinn heildar-
svip.
íslenski þýðandinn á höfundaréttinn að sinni vinnu, eða íslenska text-
anum. Þetta þýðir að ef forlagið vill endurútgefa verkið þarf að borga þýð-
54
á - Tímarit þýðenda nr. 7 / 2003