Jón á Bægisá - 01.09.2003, Blaðsíða 66

Aubna HöddJónatansdóttir og Rannveig Jónsdóttir
stig vinna höfundar — eða sköpun verksins — og annað stig er vinna þýð-
anda og aðferðir hans til að endurskapa verkið á markmálinu. Þriðja stig-
ið felst í vinnu leikstjóra og annarra aðila sem standa að ákvarðanatöku í
uppfærslu verksins, s.s. hverju skuli sleppt og hvað skuli sýnt, hvar verkið
skuli sýnt og hverjir verði í hlutverkunum, og fjórða stigið felst síðan í
vinnu leikaranna sjálfra sem endurskapa hvert hlutverk fyrir sig með
minniháttar breytingum á málsniði og orðavali og jafnvel öðrum áherslum
en höfundur eða þýðandi höfðu upprunalega hugsað sér.
Þýðendur bregðast við þessum breytingum á höfundarverki sínu á mis-
munandi vegu. Allir gera þeir sér grein fyrir að þeim er ekki kleift að
standa ósveigjanlegir á höfundarrétti sínum því þá vildi einfaldlega enginn
skipta við þá aftur. Þeir hörðustu segja að ef breytingar séu gerðar þurfi
einfaldlega að fjarlæga nafn þeirra því þetta sé ekki lengur þeirra höfund-
arverk. Sumir sleppa hreinlega algjörlega hendinni af verkinu þegar þýð-
ingu er lokið og þá er leikhúsinu frjálst að gera hvaða breytingar sem er, í
raun réttri í nafni þýðandans. Enn aðrir fylgja verki sínu eftir og mæta á
samlestra og æfingar til að aðstoða leikara og leikstjóra í að leysa þau
vandamál sem koma upp varðandi textann. Þýðandi nokkur, sem fylgir
verkum sínum samviskusamlega eftir, sagði það verstu reynslu sína sem
þýðanda þegar leikarar eða leikstjórar læddu þágufallssýki eða hliðstæðum
villum inn í höfundarverk hans. Með því að mæta á samlestra og æfingar
getur hann þó afstýrt því að misræmis gæti í málsniði og orðavali eða að
inn læðist málfarsvillur.
Eins og áður sagði eru flestir þýðendur verktakar. Leikhúsin bjóða að
jafnaði ekki upp á neina vinnuaðstöðu þýðandanum til handa og því fer
þýðingarvinnan mest fram heima hjá þýðandanum. Opinberu leikhúsin
borga samkvæmt taxta en Leikfélag Islands, sem borgaði í upphafi skv.
taxta, er nú með árangurstengdar greiðslur.
Engar formlegar menntunarkröfur virðast gerðar til leikritaþýðenda.
Eins og á öðrum sviðum þýðinga virðist allt byggjast á reynslu og hinu
dýrmæta orðspori. Gott vald á íslensku er frumskilyrði og einnig skilning-
ur á hvernig leikhúsið virkar. Trúmennska við höfundinn er mikilvæg þótt
ætíð þurfi að klippa og stytta.
Þó virðast gamanleikrit og farsar vera undantekningin hvað trú-
mennsku við frumtextann varðar því þar má endalaust breyta og staðfæra.
Þetta segir Magnús Geir, leikhússtjóri Leikfélags íslands, stafa af því að
fyrst og fremst sé þess krafist að aðstandendur verksins séu trúir grunnhug-
myndinni eða tilfinningunni í verkinu. Stundum er ekki hægt að þýða
orðaleiki eða brandara og þarf því að sleppa sumu alveg en þá er bætt við
brandara á svipuðum stað til að bygging verksins haldist. Eins er nauðsyn-
64
at — Tímarit I’Ýðenda nr. 7 / 2003