Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2011, Blaðsíða 53

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 5. tbl. 87. árg. 2011 49
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
Meðalaldur sjúkraliða er fremur hár og nýliðun lítil. Í skýrslu,
sem Hagfræðistofnun Háskóla Íslands vann fyrir heilbrigðis­
og tryggingamálaráðuneytið og kom út 2006, kemur fram
að síðustu 10 árin hafa að jafnaði um 87 sjúkraliðaleyfi
verið gefin út á ári. Sá fjöldi er ekki nægilegur til að
anna eftirspurn innan heilbrigðisþjónustunnar (Heilbrigðis­ og
tryggingamálaráðuneytið, 2006).
Sífellt meiri kröfur eru gerðar til þekkingar í heilbrigðisþjónustunni
og því meiri samkeppni um sérhæft og sérmenntað starfsfólk. Á
málþingi, sem fræðslunefnd Sjúkraliðafélags Íslands hélt 2007
um menntun og framtíðarsýn sjúkraliða, kom fram að menntun
sjúkraliðastéttarinnar hefur tekið miklum breytingum síðan
fyrstu sjúkraliðarnir voru útskrifaðir fyrir 40 árum. Námið hefur
lengst og er sífellt í endurskoðun (Sjúkraliðinn, 2007). Námið
er 120 einingar á framhaldsskólastigi og skiptist í almennar
bóklegar greinar, sérgreinar, verknám á heilbrigðisstofnunum
og starfsþjálfun (Sjúkraliðafélag Íslands, e.d.).
Vinnu og vinnuumhverfi hjúkrunarfræðinga hefur verið gefinn
talsverður gaumur en vinnuumhverfi sjúkraliða hefur verið
lítt rannsakað. Það er ekki síður mikilvægt að huga að
markvissri nýtingu á þekkingu og starfskröftum sjúkraliða
en hjúkrunarfræðinga. Samstarf þessara hópa er náið og
því nauðsynlegt að huga að vinnu og vinnuumhverfi annars
hópsins þegar hinn er skoðaður. Sýnt hefur verið fram á
mikilvægi heilbrigðs vinnuumhverfis í hjúkrun og árangursríks
samstarfs starfsmanna fyrir vellíðan þeirra og afdrif sjúklinga
(AACN, 2005; Kalisch, 2006; Registered Nurses’ Association
of Ontario, 2008; Spilsbury og Meyer, 2004). Heilbrigt
vinnuumhverfi styður við kjörnýtingu mannauðs, ánægðari
starfsmenn og gæðahjúkrun.
Í kjölfar háværrar umræðu hér á landi um mikið vinnuálag og
skort á hjúkrunarfræðingum og sjúkraliðum 2006 var ákveðið
að hrinda af stað rannsóknaverkefni á Landspítala (LSH) með
það að markmiði að nýta betur mannafla í hjúkrun. Verkefnið ber
vinnuheitið Öryggi í heilbrigðisþjónustu. Þekking og mannafli í
hjúkrun á bráðalegudeildum: Verkferlar og vinnuumhverfi
hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða. Í þessari rannsókn, sem er í
raun hluti af hinu stærra verkefni, er leitast við að varpa ljósi á
vinnu og vinnuumhverfi sjúkraliða.
Vinnan og vinnuumhverfið
Vinnuumhverfi skiptir miklu máli fyrir starfsmenn og sjúklinga.
Gott vinnuumhverfi getur komið í veg fyrir vinnutengd óhöpp,
fjarvistir og streitu auk þess sem það hvetur til aukinna afkasta,
eflir jákvæðan lífsstíl og greiðir fyrir þróun skipulagsheilda
(Rechel o.fl., 2009; Whitehead, 2006). Hönnun og innra
skipulag umhverfis heilbrigðisstofnana, svo sem rými og
aðgengi að nauðsynlegum birgðum, gögnum og tækjum, hefur
áhrif á árangur í starfi og þar með kostnað og afdrif sjúklinga
(Rechel o.fl., 2009).
Álag í starfi getur verið mikið þegar uppfylla þarf óskir eða þarfir
þeirra sem heilbrigðisþjónustunnar njóta. Hver einstaklingur
krefst mikillar athygli og margir kalla eftir þjónustunni á
sama tíma (Herdís Sveinsdóttir o.fl., 2003). Því getur verið
mikið álag á sjúkraliða og hjúkrunarfræðinga þar sem starfið
krefst stöðugra samskipta við samstarfsfólk og sjúklinga. Í
rannsókn Rauhala o.fl. (2007), þar sem könnuð voru tengsl
milli veikinda og vinnuálags á finnskum sjúkrahúsum, kom
í ljós að samhengi var milli vinnuálags og veikindafjarvista.
Vinnuálagið var þá orðið meira en ákjósanlegt er. Mikilvægt
er að hafa í huga að mikið vinnuálag leiðir ekki sjálfkrafa til
aukinna afkasta, árangurs og sparnaðar. Stór hluti af þeim
ávinningi, sem hlýst af því að bæta vinnu á starfsfólk, virðist
tapast vegna meiri veikindafjarvista (Rauhala o.fl., 2007). Mikið
vinnuálag virðist því geta valdið töluverðu tjóni, bæði mannlegu
og fjárhagslegu, þar sem fjórðung veikindafjarvista er hægt að
rekja til vinnutengdrar streitu (Rauhala o.fl., 2007).
Í hefðbundnum kvennastéttum er andlegt álag algengt. Þessu
hefur verið lítill gaumur gefinn því álagið er ekki sýnilegt. Engin
bráð lífshætta er sjáanleg eins og í hefðbundnum karlastörfum
í byggingariðnaði eða þar sem notaðar eru hættulegar vélar við
störf. Oft er því dregin sú ályktun að kvennastörf séu hættulaus
og því ekki talin mikil þörf fyrir vinnuvernd (Guðbjörg Linda
Rafnsdóttir, 2007).
Á undanförnum árum hefur margt breyst í heilbrigðisþjónustunni
sem hefur leitt til meiri vinnu fyrir heilbrigðisstarfsfólk. Sjúklingum
hefur fjölgað, þeir eru veikari og kröfur eru um aukin afköst
(Rauhala o.fl., 2007). Skortur á starfsmönnum snýst ekki
einvörðungu um fjölda starfsmanna heldur einnig um það hvort
starfsfólki er kleift að nýta sér kunnáttu sína á sem áhrifaríkastan
hátt. Það er því mikilvægt fyrir heilbrigðisstarfsfólk að geta sinnt
starfi sínu af fagmennsku.
Rannsóknir á vinnu hjúkrunarfræðinga staðfesta að um flókna
vinnu er að ræða þar sem ástand breytist oft og skyndilega.
Þeir skipta títt um verkefni og staðsetningu og eru truflaðir
og tafðir við vinnu sína nokkrum sinnum á klukkustund að
meðaltali og það flækir vinnuna enn frekar (Helga Bragadóttir,
2009; Potter o.fl., 2003, 2004, 2005; Tucker og Spear, 2006).
Svipaða sögu er að segja um sjúkraliða. Athugunarrannsókn á
vinnu hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða á fjórum bráðalegudeildum
Landspítala bendir til tíðra rofa á vinnu sjúkraliða. Þeir beindu
athyglinni oft að nýjum verkefnum, urðu fyrir töfum og truflunum
og fóru oft á milli staða til að sinna vinnu sinni (Helga Bragadóttir,
2009). Það hversu hjúkrun er flókin og margbrotin með tíðum
töfum og truflunum eykur hættuna á óskilvirkni og mistökum,
afköst minnka og sjúklingurinn fær ekki þá þjónustu sem hann
á að fá. Inntak og skipulag vinnunnar getur ráðið miklu um líðan
starfsfólks og tækifæri þess til að hafa áhrif á eigin vinnu (Hólmfríður
Gunnarsdóttir o.fl., 2004). Gott skipulag skilar sér í betri heilsu
starfsmanna, meiri starfsánægju og minni hættu á kulnun í starfi
(Whitehead, 2006). Almennt telja hjúkrunarfræðingar sig undir
miklu vinnuálagi en þrátt fyrir það úthluta þeir ekki verkefnum
nægjanlega mikið til aðstoðarfólks eins og sjúkraliða (Bittner
og Gravlin, 2009; Bylgja Kærnested, 2006; Gran­Moravec og
Hughes, 2005; Johnson o.fl., 2004). Vísbendingar eru um
ósamræmi í starfskröfum og að hjúkrunarfræðingar ýmist vannýti
starfskrafta aðstoðarfólks eða feli þeim verkefni sem þeir ráða ekki