Félagsbréf - 01.12.1959, Síða 38

36
FÉLAGSBRÉF
sem er svo stór og myndauðugur, að mannlegt auga, getur ekki skynjað hann
í einu lagi heldur verður að fikra sig áfram frá einni myndinni til annarrar,
unz sagan, sem hann hefur að segja, er öll á enda.
Enginn vafi er á því, að fjöldamargir hafa lagt það á sig að lesa þessa
stóru bók af einskærri forvitni og í þeirri von að hún kasti nokkru ljósi á
ástandið í Sóvétríkjunum á þessum tímum. En þetta er eiginlega ekki bók
um Rússland þessarar aldar í þeirri merkingu sem frásagnir dagblaðanna
kunna að hafa gefið í skyn, og hún á í raun réttri ekkert skylt við þær
útlistanir og allt það moldviðri, sem komið hefur verið af stað í sambandi
við þetta verk. Það á ekkert skylt við hið eiginlega bókmennlagildi bók-
arinnar, því að hún fjallar fyrst og fremst um mannlegt líf; stefið sem
stöðugt hljómar og heldur uppi þessum mikla lofsöng Pasternaks er lífið,
dauðinn og upprisan. Vera má að þetta fari í fyrstu framhjá lesandanum,
en þetta endurtekur sig sí og æ, kemur aftur og aftur fram í ýmsum ólíkum
en þó náskyldum myndum, þannig að um þetta verður varla vilzt mjög
lengi.
f upphafi verður maður nokkuð undrandi yfir því að hafa í höndum
skáldverk eftir rússneskan nútímahöfund, sem ekki skeytir hið minnsta um
kreddur eða kenningar stjórnarvaldanna. Sá boðskapur, sem hann boðar
í skáldskap sínum, á ekki hið minnsta skylt við Marxisma. Við erum svo
full upp af áhuga á því hvað hann hefur að segja um valdarán bolsé-
vikanna, einræði öreiganna, stjórn Sovétríkjanna eftir dauða Lenins, hreins-
anirnar miklu og styrjöldina við Þjóðverja, að við veitum því vart athygli
að áhugi hans á þessu er, ef svo mætti segja, aukaatriði, því enda þótt
hann minnist á alla þessa atburði og ræði þá af undraverðri hreinskilni og
glöggskyggni, sem veitir manni nýstárlegan og óvæntan fróðleik um þessa
hluti, þá byggir hann upp og þróar í sögu sinni, stig af stigi, sjónarmið
og viðhorf, sem er svo algilt og sameiginlegt öllum mönnum að það á
ekkert skylt við stjórnmálakenningar eða stjórnarskipun á hverjum einstök-
um tíma, hvað þá heldur að hann striti á nokkurn hátt undir því oki, sem
núverandi valdhafar rússneskir hafa lagt á herðar andans mönnum þar
í landi. Frá þessum sjónarhóli séð verða byltingar og styrjaldir aðeins
einangraðir og takmarkaðir viðburðir í straumi tímans, blossar, sem loga
og brenna, en deyja svo út. Eftir er hið háleita og varanlega í eðli mannsins
og lífi hans. Þar með kemst maður áþreifanlega að raun um þá staðreynd
að hér er á ferðinni frumlegt og stórbrotið listaverk eftir sjálfstæðan og