Félagsbréf - 01.12.1959, Síða 42

40
FÉLAGSB RÉF
við æðsta gildi mannlegs eðlis. Það felur í sér ótvíræða afneitun á grund-
vallaratriði kristinnar trúar: að mikilvægasta eining tilverunnar hér á jörð-
inni er einstaklingurinn sjálfur. Sá sjálfsagi, sem að sumu leyti er hetju-
legur, og hefur umbreytt syni járnbrautarverkamannsins í harðvítugan
byltingarforingja og kommissar, sem flestir óttast, þröngvar honum eigi að
síður í falskt gervi, sem að lokum verður honum að aldurtila. Það sem að
lokum frelsar hann samt sem mannlega veru, að dómi höfundar, er sú
staöreynd að hann getur, þrátt fyrir allt, ekki með öllu lagað sig að
gervinu. Þegar Sívagó læknir stendur augliti til auglitis við þennan unga
og valdamikla kommissar, þá kemst hann brátt að raun um að hann er
ekki sá maöur, sem orð hefur farið af. „Það er gott“, segir Sívagó, „þegar
einhver uppfyllir ekki með öllu þær hugmyndir, sem maður hefur gert
sér um hann, þegar hann splundrar fyrirfram ákveðnum hugmyndum manns
um hann. Maöur, sem fellur í eitthvert fast mót, hann slokknar út af, það
er dauðadómur hans. Ef ekki er hægt að finna honum stað í kerfinu, ef
hann er ekki fyrirmynd einhverrar forskriftar, þá er þegar hálfur sigur
unninn. Þá er hann enn frjáls, þá hefur hann öðlazt svolítið atóm af
ódauðleika.“
Hér er ekki mögulegt að rekja gang þessarar skáldsögu eða ræða frekar
samhengi persónanna. Sumar þeirra eru mótaðar skýrum og ákveðnum
dráttum og lesandinn kynnist þeim mjög náið, lífsviöhorfi þeirra, skoðunum
og örlögum. Aðrar eru öllu óljósari, en hafa engu að síður þýðingu fyrir
gang sögunnar. Meðal þeirra er mér einna minnistæðastur hálfbróðir
Sívagós, Evgraf, sem birtist á ólíklegustu augnablikum og þegar Sívagó
þarf mest á honum að halda. Hann fylgir honum eins og verndarengill, og
samt er hann, með sitt dökkleita andlit og skáleitu augu, forboði dauðans,
en dauöanum fylgir alltaf upprisa og endurreisn.
Ekki les maður lengi til þess að sjá, að hér er á ferÖinni stórbrotin, epísk
skáldsaga, jafnvel enn stórbrotnari í sniðum en „Stríð og friður“ Tol-
stoys. Hér kynnist maður hinu sanna rússneska umhverfi, h'fskjörum fólks-
ins og þá ekki sízt frjósemi rússneskrar moldar, víðfeðmi landsins, ökrum,
sléttum og skógum. Náttúrulýsingar Pasternaks eru með því fegursta í
allri bókinni og þar virðist sérstæð og snilldarleg skáldgáfa höfundarins
njóta sín bezt. Þessar náttúrulýsingar eru einhverjar þær snjöllustu, sein
ég hef séð eftir nokkurn höfund, nema ef vera skyldi Faulkner. og ég