Morgunblaðið - 23.01.2016, Síða 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 2016
Skráningá imark.is
Þrír stjórnendur fjalla umgildi og
helstu viðfangsefnimarkaðsstarfs
í íslenskumverslunarrekstri.
FinnurÁrnason, forstjóri Haga
GuðmundurMagnason, framkvæmdastjóri Heimkaup.is
BergþóraÞorkelsdóttir, forstjóri ÍSAM
Morgunfundur ÍMARK
fimmtudaginn 28. janúar kl. 8.30–10.30
í sal Arion banka, Borgartúni 19.
Fundurinnhefst stundvíslega kl. 9.00.
Létturmorgunmatur í boði frákl. 8.30–9.00.
Morgunblaðið
gefur út sérblað um
Tísku &
förðun
föstudaginn 12. febrúar
Fjallað verður um tískuna
vorið 2016 í förðun,
snyrtingu, útliti og fatnaði
auk umhirðu húðarinnar,
dekur og fleira.
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
til kl. 16 mánudaginn
8. febrúar.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is
Viðar Garðarsson
sendi Landvernd og
undirrituðum tóninn í
Mbl. þann 15.1 sl.
undir fyrirsögninni
„Er Landvernd á
réttri leið.“ Tilefni
skrifanna er rökstudd
kæra samtakanna á
hendur Norðuráli
vegna auglýsinga-
herferðar fyrirtæk-
isins yfir hátíðarnar. Viðar er líka
óhress með fyrirferð undirritaðs í
fjölmiðlum þótt sjálfur hafi hann
„blandað sér af miklu afli í um-
ræður um orkumál að undanförnu.
Í skrifum [hans]. er talað fyrir
lægra orkuverði til stóriðju [og]
lengri orkusölusamningum.. [Þá
hefur komið] fram að Viðar hafi
unnið fyrir Norðurál“ (tilv. í
Kjarnann 17.12.15, hornklofar eru
höfundar).
Nefndar auglýsingar Norðuráls
voru býsna einhliða lofgjörð um ál
og álvinnslu þar sem beitt var
orðaleppum eins og „íslenskt ál“,
„einhver grænasti málmur í
heimi“, „umhverfisvæn orka“ og
„má endurvinna nær endalaust“.
Þótt hið síðasta megi til sanns
vegar færa þá er Norðurál ekki
endurvinnslufyrirtæki. Markmið
herferðarinnar í heild var því klár-
lega að grænþvo fyrirtækið með
fagurgala sem ekki stenst skoðun.
Landvernd hefur m.a. það hlut-
verk að stuðla að því að umræða
um umhverfismál sé upplýst en
byggist ekki á innihaldslitlum
slagorðum. Það er algerlega óum-
deilt að ferill álvinnslu hefur mikil
og neikvæð áhrif á umhverfið.
Þótt álfyrirtæki hér á landi reyni
að vanda sig í mengunarvörnum
og hafi dregið mikið úr losun frá
því fyrir 25 árum, sem er vel, og
þótt varan sem þau framleiða sé
til margra hluta nytsamleg, þá eru
þau engir grænir englar, hafnir
yfir gagnrýni og kærur ef svo ber
undir. Vegna fyrirferðar í íslensku
atvinnulífi og vegna mikilla um-
hverfisáhrifa þurfa álfyrirtækin
einmitt að vanda sig sérstaklega
vel í markaðsstarfi – þau bera
samfélagslega ábyrgð.
Í lögum nr. 57/2005
um eftirlit með við-
skiptaháttum og
markaðssetningu er
að finna ýmis ákvæði
um auglýsingar. Fyr-
irtæki mega t.d. ekki
blekkja neytendur og
þau þurfa að geta
fært sönnur á fullyrð-
ingar sem þau setja
fram, einkum um að
eitthvað sé mest eða
best. Árið 1994 setti
Samkeppnisstofnun
fram leiðbeinandi reglur (reglur
nr. 559/1994) um það hvernig fyr-
irtæki skuli haga markaðs-
setningu og auglýsingum í
tengslum við umhverfismál. Í
þeim koma m.a. eftirfarandi máls-
greinar fyrir (skáletranir eru höf-
undar):
„Þegar fullyrðingar um áhrif
vöru og framleiðslu á umhverfi
eru settar fram verður að meta
þau áhrif sem auglýsingin hefur í
heild. Heildaráhrifin verða að
styðjast við staðreyndir.
Forðist að gera mikið úr já-
kvæðum áhrifum á umhverfið með
því að nota orð eins og t.d. um-
hverfisvænn, vistvænn, eða nátt-
úruvinur [….]. Slíkar fullyrðingar
gefa í skyn að varan sé skaðlaus
umhverfinu eða jafnvel bæti það.
Fullyrðingar um áhrif á um-
hverfi verða að vera réttar. Þetta
á ekki síst við um vörur sem aug-
ljóslega hafa í för með sér mikið
álag á umhverfið.“
Orðið „grænn“ er oft notað í
stað „umhverfisvænn“ eða „vist-
vænn“ og á því einnig við hér. Að
ofansögðu má ljóst vera að efn-
islega og lögfræðilega er með öllu
eðlilegt að Landvernd hafi kært
auglýsingar Norðuráls. Geti Norð-
urál staðið við allt sem fram kom í
auglýsingunum og sé ekki um
grænþvott að ræða hefur fyr-
irtækið væntanlega ekkert að ótt-
ast varðandi þá kæru.
Í skrifum Viðars koma fram
rangfærslur um Landvernd sem
þarf að leiðrétta. Viðar gefur í
skyn að Landvernd geri fátt ann-
að en að berja á stóriðju og segir
sig ekki reka minni til þess að
Landvernd hafi beitt sér gegn
annarri umhverfisvá á borð við of-
beit á afréttum, plastnotkun og
loftslagsbreytingum vegna fram-
ræslu.
Í þessu sambandi má benda á
að Landvernd krafðist þess að
ákvörðun ítölunefndar um beit á
afréttinum Almenningum árið
2013 yrði felld úr gildi. Samtökin
reka landgræðsluverkefni í skólum
landsins og eru að þróa sjálf-
boðaliðaverkefni í landgræðslu. Á
síðasta ári gaf Landvernd ásamt
fleirum út bók um vistheimt, Að
lesa og lækna landið, eftir prófess-
orana Ásu Aradóttur og Ólaf Arn-
alds. Í viðtölum og greinum hafa
framkvæmdastjóri og formaður
samtakanna ítrekað bent á end-
urheimt votlendis sem mikilvæga
aðgerð í loftslagsmálum. Land-
vernd hefur einnig tekið þátt í
verkefni í Stykkishólmi um plast-
pokalaust samfélag, starfsfólk
samtakanna hefur haldið fyr-
irlestra um plastmengun fyrir al-
menning og lengi hvatt til notk-
unar margnota innkaupapoka og
betri nýtingar auðlinda. Þá hefur
matarsóun verið mjög ofarlega á
dagskrá samtakanna, þau unnu í
fyrra fyrstu rannsókn á því sviði á
Íslandi. Ég býð Viðari í heimsókn
hvenær sem er til að kynnast
þessari og margvíslegri annarri
starfsemi Landverndar.
Viðar klykkir út með þessari
hugvekju: „Vonandi bera samtökin
[Landvernd] gæfu til þess í fram-
tíðinni að láta pólitíska slagsíðu
einstakra harðlínumanna ekki
spilla fyrir því verðuga markmiði
[að standa varðstöðu um íslenska
náttúru]“. Það er gamalt trix að
slá sjálfan sig til riddara og hjóla í
manninn, þegar fátt er um rök.
Þetta verður því að senda aftur til
föðurhúsanna.
Landvernd á réttu róli
Eftir Snorra
Baldursson » Landvernd hefur
m.a. það hlutverk að
stuðla að því að umræða
um umhverfismál sé
upplýst en byggist ekki
á innihaldslitlum slag-
orðum.
Snorri Baldursson
Höfundur er formaður Landverndar.
Hauksbók Land-
námu getur þess að
Hrafna Flóki hafi hald-
ið skipi sínu í Smjör-
sundi í Noregi, en það-
an hélt hann til
Íslands. Flóki hafði
hina fyrri vetursetu í
Vatnsfirði eftir komu
hingað. Aldursgreining
á leifum þaðan hefur
sýnt að þær eru frá því
nokkru eftir miðja ní-
undu öld, frá u.þ.b. 860. Smjörsund
var trúlega legustaður skipa þar
sem þau voru „skveruð af“, skrokk-
ur skipanna þéttur með sauðaull og
smurður með tólg og biki síðar, er
það fór að flytjast inn til Noregs.
Líklegt er að örnefnið Smjörsund
sé dregið af þessari iðju víkinga
fremur en smjöri úr mjólk sem tíðk-
aðist upp til fjalla. Nokkur munur
var því á merkingu smjörörnefna við
sjó og inn til dala. Þó hafa staðhættir
ráðið hér, því skepnuhald hefur tíðk-
ast við sjó og smjörgerð þar með. En
nokkur munur var þó á smjöri úr
sauðamjólk og kúamjólk. Sauða-
smjörið var mun feitara en kúa-
smjörið og sauðahald til smjörgerð-
ar er talið írsk arfleifð, en smjörgerð
frá kúm tíðkaðist í Noregi. Flóki
hafði að sögn Landnámu fénað á
skipi sínu og því sauðamjólk og feitt
sauðasmjör er mátti nota til matar
og viðgerðar á skipinu ef á þurfti að
halda. Öll víkingaskip voru á dögum
Flóka og Ingólfs súðbyrðingar og
gátu sprungið á siglingu. Handhægt
gat því verið að hafa feitt smjör til að
troða í sprungur og göt á siglingum.
Sauðaull var líka notað sem þétting
á milli borða á súðbyrtu víkingaskip-
unum. Það sýna leifar skips úr haugi
Ásu drottningar í Noregi sem nú er
geymt á víkingasafninu í Osló.
Það kom sér því vel fyrir Flóka að
hafa sauðfé með í ferðinni hér til
lands um 860 eins og Landnáma get-
ur um. Ullina mátti nota til að þétta
byrðing skipsins.
Raunar var ull notuð til
þéttingar á árabátum
hér á landi í lok 19. ald-
ar þrátt fyrir innfluttan
hamp sem fékkst hér í
verslunum og var kom-
inn langt að. Sama var
um bikið. Það mátti
drýgja með uxafeiti og
smyrja á byrðinga
skipa.
Árið 1519 notaði Ma-
gellan sæfari uxafeiti á
skip sín í hnattferð
sinni í Brasilíu. Þar gagnaðist uxa-
feiti betur í hitanum en bikið sem
bráðnaði og losnaði frá viðnum. Um
1890 lét séra Þórarinn Böðvarsson í
Görðum bera uxafeiti utan á þilskip
sitt, sem hér Svend, gamalt og lekt,
þar sem það stóð uppi í fjöru í Hafn-
arfirði en skipið gekk þá til fiskveiða
þaðan. Um borð var Sveinbjörn Eg-
ilsson og lýsir hann þessu í end-
urminningum sínum. Notaði séra
Þórarinn sér sömu aðferð og Magell-
an hafði gert 400 árum fyrr í Bras-
ilíu. Er gerð smjörlíkis hófst í Dan-
mörku 1880, var uxafeitin
aðalhráefnið í smjörlíkinu. Því var
það borið á möstur og þiljur á ís-
lensku kútterunum eftir að það var
farið að þrána í geymslum í lúk-
arnum.
Floti var smurt á glugga hússins
nr. 33 við Suðurgötu í Keflavík við
smíði þess 1933. Eru þeir gluggar á
suðurhlið og alheilir í dag. Svo sagði
mér Bjarni Stefánsson bílaviðgerð-
armaður sumarið 2011, en hann
hafði um árabil átt húsið og búið þar.
Bjarni dó haustið 2015.
Eftir Skúla
Magnússon
» Sauðamjólk og feitt
sauðasmjör mátti
nota til matar og við-
gerðar á skipi ef á þurfti
að halda.
Skúli
Magnússon
Höfundur er sagnfræðingur.
Áfram með smjörið