Morgunblaðið - 31.03.2016, Qupperneq 38

38 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MARS 2016
Gjáhella 4 • 221 Hafnarfjörður • Sími 552 4407 • jarnsteypan.is
Klassískasti útibekkur landsins - Nú er rétti tíminn til að panta.
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Árið 1916 eignuðust Íslendingar
fyrsta hlaupara sinn sem verulega
kvað að. Gat hann sér góðan orðstír
á erlendum vettvangi. Síðasta vetr-
ardag, 20. apríl, verða nákvæmlega
eitt hundrað ár frá því Jón Kaldal
klæddist keppnisskónum fyrsta
sinni og fór með sigur af hólmi í
fyrsta Víðavangshlaupi ÍR, sem
fram fór á uppstigningardeginum
20. apríl 1916. Segja má að hann sé
fyrsti íslenski íþróttamaðurinn sem
telst Norðurlandameistari.
Í þá daga var það ekki lenska á
Íslandi að gefa sigrum einhverja
stimpla, eins og meistarastimpil,
nema þeim sem unnust á Ólympíu-
leikum. Þess vegna er hvergi á það
minnst, hvorki í innlendum sam-
tímaheimildum né síðar, að a.m.k.
tveir af mörgum stórsigrum Jóns
Kaldal á erlendri grundu voru að
efni til í raun Norðurlandameist-
aratitlar. Þá vann Kaldal með sigri
í 3000 og 5000 metra hlaupum á
Norðurlandaleikunum sem fram
fóru í Kaupmannahöfn í júní 1921.
Líður síðan röskur aldarfjórð-
ungur þar til fluttar eru fregnir af
sigrum sem fólu í sér Norð-
urlandameistaratign. Það var fyrst
eftir seinna stríðið að menn fóru að
telja sér til tekna Norðurlanda- og
Evrópumeistara. Það var í upphafi
þess sem nefnt hefur verið „ís-
lenska vorið“ í íþróttum. Langmest
fór þar fyrir frjálsíþróttamönnum,
en sundgarpurinn Sigurður Jóns-
son, gjarnan nefndur Sigurður
Þingeyingur, kom þar einnig við
sögu með sigri á Norðurlandamóti.
Það er fyrst árið 1947 að íslensk
íþróttastarfsemi uppsker Norð-
urlandatitil, með sigri Hauks Clau-
sen í 200 metra hlaupi í norrænu
landskeppninni 7. september það
ár. Þar var teflt fram sameinuðu
liði Danmerkur, Noregs, Finnlands
og Íslands gegn Svíum. Áttu Ís-
lendingar tvo menn í liðinu, Hauk
og félaga hans úr ÍR, Finnbjörn
Þorvaldsson, sem varð annar í 100
m hlaupi. Sigur Hauks vakti mikla
athygli en hann var aðeins tæplega
19 ára gamall.
Aftur var efnt til þessarar lands-
keppni tveimur árum seinna og
uppskáru Íslendingar þá mun
meira, enda talsvert fleiri íslenskir
keppendur í liðinu. Finnbjörn vann
þrjá Norðurlandatitla, sigraði í 100
og 200 metra hlaupum og var
ásamt Hauki í sveitinni sem vann
4x100 metra boðhlaupið. Örn Clau-
sen fagnaði sigri í tugþraut og
Torfi Bryngeirsson í langstökki.
Mikil og góð uppskera það til við-
bótar Evróputitlum Gunnars Hus-
eby í kúluvarpi 1946 og 1950 og
Torfa í langstökki 1950.
Afrek sín vann Jón Kaldal ald-
arfjórðungi röskum áður en þessir
vormenn Íslands í íþróttum hófu
sigurför sína 1946. Víkur Kaldal að
þeim í samtali við Guðjón Alberts-
son í sunnudagsblaði Alþýðublaðs-
ins 8. desember 1963 – og einnig
ræðir hann um Norðurlandaleikina
í samtali við Frímann Helgason í
Þjóðviljanum 23. febrúar 1964 og í
bókinni Fram til orrustu, sem Frí-
mann skrifaði.
Svei attan
„Þessir Norðurlandaleikir voru
ákaflega spennandi, enda fylgst
með þeim af öllum almenningi,“
segir Jón Kaldal í viðtalinu við
Guðjón. Voru þetta þriggja daga
mót með þátttöku frá Danmörku,
Svíþjóð og Noregi. Fór Jón með
sigur af hólmi í 3000 og 5000 metra
hlaupum og urðu bæði nokkuð
söguleg, ekki síst í styttra hlaup-
inu.
„Þá var nýkominn til Danmerkur
maður að nafni Poul Bram, sem
verið hafði í Bandaríkjunum um
nokkurt skeið og mikið um hann
skrifað, dáður sem hlaupari. Við
vorum svo ræstir og hlupum dálítið
greitt. Þessi Poul Bram, sem var
hár og glæsilegur náungi, tók þetta
nokkuð geyst og var þegar kominn
dálítið á undan. Nokkrum metrum
á eftir honum var hinn frægi hlaup-
ari Dana, Lauritz Dam, sem ég var
alltaf mjög hrifinn af, þá maður
sem hét Gundersen, og ég fjórði.
Mér leist ekki á að hleypa þessum
Poul langt á undan, ég þekkti hann
ekki neitt. Ég herti á mér og ætlaði
að komast fram hjá Gundersen og
Damm og reyna svo að slást við
Poul, en þá komu þeir fyrir framan
mig. Þeir voru komnir það langt út
á brautirnar að ég mátti fara fyrir
innan þá. Ætlaði ég þá að skjótast
þar fram hjá þeim, en þá komu þeir
aftur í veg fyrir mig.“
Segir Jón að nú hafi verið farið
að síga í sig og hann velt því fyrir
sér hvað til bragðs skyldi taka. „Ég
sá að þetta dugði ekki og fór alveg
út undir girðingu eða út á sjöttu
braut, og fylgdu þeir mér þangað.
Áhorfendur fylgdust vel með þess-
um átökum og heyra mátti þaðan
hróp og köll: Svei þér Damm. Svei
attan Sparta, því þeim fannst á mér
brotið.
Þá sprakk blaðran!
Einmitt þegar ég var úti á sjöttu
brautinni hnaut ég um fót Damm
og féll fram yfir mig, og þá sprakk
blaðran. Ég skaust fram hjá þeim
tveim og í einhverju æði elti ég
Poul Bram og komst fram fyrir
hann og hélt forustunni það sem
eftir var og sigraði. Eftir hlaupið
kom yfirdómarinn til mín og spurði
hvort ég ætlaði að kæra þessar vilj-
andi hindranir sem ég hefði orðið
fyrir, en ég sagði að slíkt kæmi
ekki til mála. Svo komu þeir til mín
Sigur Jón Kaldal vinnur einn af mörgum sigrum sínum á Stadion í Kaupmannahöfn sem er pakkaður áhorfendum. Svo sem sjá má eru yfirburðir hans í hlaupinu talsverðir.
Fóthvatur og slyngur hlaupari
 Öld liðin frá því Jón Kaldal hóf íþróttaferil sinn  Varð tvívegis Norðurlandameistari í langhlaup-
um  Fékk ekki að keppa fyrir hönd Íslands á Ólympíuleikunum árið 1920 og keppti því fyrir Dani
 SJÁ SÍÐU 40