Orð og tunga - 01.06.1998, Qupperneq 27

Guðrún Kvaran: Uppruni orðaforðans í „Islenskri orðabók“
15
segir frá för Ketils prests til Rómaborgar og birtur var í Sýnisbók íslenzkra bókmennta
en skýringin er úr heftinu sem notað var með bókinni og ég nefndi áðan. Stefán benti
á að predikast sé ranglega lesið fyrir prestur óttast og er orðasambandið horfið úr 10
1983. í sömu málsgrein í Guðmundar sögu er nefnt orðið skeytingur og í 10 1963 er
tekið upp krossmerkt: honum mun skammt til skeytings ‘hann á brátt von á hrindingum’
sem einnig er komið úr skýringarheftinu. í ÍO 1983 er skeytingur sagt merkja ‘ýtingur,
hrinding’ og orðasambandið hefur verið fellt burt. Stefán hefur bent á að skeytingur sé
þarna draugorð fyrir steytingur, sem skrifari hafi sjálfur leiðrétt með því að setja punkt
undir k-ið og t ofanmáls. Skeytingur hafi aldrei haft þá merkingu sem tilgreind er í ÍO
1963. Merkinginí ÍO 1983 við skeytingur á því ekki rétt á sér. Fleiri dæmi af þessu tagi
gætu verið í krossmerkta orðaforðanum.
Fara þarf yfir allan þann orðaforða sem merktur er staðbundinn og kanna hvort
orðin eigi í raun rétt á sér í almennri orðabók. Sum eiga það vissulega, önnur alls ekki.
Flest eru í orðsifjabók Ásgeirs Blöndals og eiga þar heima vegna eðlis þeirrar bókar.
Einnig þarf að fara yfir allan sérmerkta orðaforðann og fella þar margt út, sérstaklega
fágætar plönturog sjaldséð dýr, sem heima eiga í handbókum um slíkt efni.
Mannanöfn eiga lítið erindi í bók af þessu tagi. Þau voru valin af handahófi í ÍO
1983 og fjölmörg vantar sem töldust þó mjög algeng á þeim tíma sem bókin kom út.
Með þessu er ég ekki að segja að ÍO 1983 hafi verið slæm bók þegar hún kom út.
Bæði ÍO 1963 og ÍO 1983 fylltu í skarð og nýttust mönnum vel svo langt sem þær náðu.
En nú hafa framfarir orðið í orðabókagerð og handbókagerð af öllu tagi. Við höfum
eignast lslenska orðsifjabók, Orðastað Jóns Hilmars Jónssonar, Merg málsins eftir Jón
Friðjónsson og margs konar sérfræðibækur sem menn geta leitað til eftir þörfum, og
nú er unnt að fara að vinna að vandaðri orðabók fyrir almennan notanda með þeim
orðaforða sem hann þarf helst á að halda.