Orð og tunga - 01.06.1998, Page 77

Orð og tunga - 01.06.1998, Page 77
Valerij P. Berkov: Tvímála orðabækur í veröld nútímans 65 tagi eigi heima í tvímála orðabók. En slíkar efasemdir eiga ekki við rök að styðjast. Góð tvímála orðabók á jafnframt að vera menningarorðabók því að mörg orð verða aðeins skiljanleg þegar notandinn fær að vita hvað í þeim felst. Allar menningarlegar upplýsingar þurfa auðvitað mikið pláss í orðabókum. Segja má að orðabækur eigi ekki að vera stærri en t.d. orðabók Sigfúsar Blöndals. Ég þori að halda því fram að tvímála orðabækur nútímans séu ekki eins þrungnar af upplýsingum og þær ættu að vera, að víða megi spara mikið pláss til þess að bæta við meiri fróð- leik. I Rússnesk-norskri orðabók minni og síðar í Rússnesk-íslenskri orðabók Helga Haraldssonar er brugðið á ýmis ráð til að spara sem mest pláss. Lýsing á málvenju (no. usus) er höfundum tvímála orðabóka mikið vandamál. Orðið málvenja ber að skilja sem ‘hvemig menn nota orð’. Við skulum taka nokkur dæmi. í orðabókum er íslenska persónufornafnið þú þýtt á rússnesku með tm, á þýsku með du, á frönsku með toi o.s.frv. En í þessum málum er málvenjan frábmgðin íslensku og norsku, t.d. þéra ég alla starfsbræður mína í Norðurlandamáladeildinni í St. Pétursborg en þúa alla starfsbræður mína í Ósló. í Noregi er lengdarmálið mil oft notað og merkir ‘10 kílómetrar’. Hægt er að segja: Jeg bor halvannen mil fra universitetet eða Han ble nr. 3 pafemmila (um 50 kflómetra skíðakeppni). Upplýsingar af þessu tagi em teknar með í Rússnesk-norska orðabók. I Islensk-rússneskri orðabók er skýrt frá því hvað nafnorðin þorri, einmánuður og fleiri slík þýða, en þar stendur ekki neitt um hvenær þau eru notuð í nútímaíslensku. Að mínu mati á tvímála orðabók að vera aðalkennslubók í erlendu máli. Þar af leiðir að minnsta kosti þrennt: í fyrsta lagi á góð tvímála orðabók að vera sjálfstætt þýðingartæki, þ.e.a.s. hún á að innihalda allt sem þörf er á til að notandi geti þýtt texta annaðhvort úr erlendu máli eða á erlent mál, m.a. tvenns konar málfræði: fyrir afkóðun viðfangsmáls og fyrir kóðun á markmál. í öðru lagi er maðurinn ekkert vélrænt þýðingartæki sem á vélrænan hátt framkvæm- ir sömu aðgerðir í hvert sinn sem leitað er að tilteknu orði í orðabók. Orðabókamotandi leggur upplýsingarnar á minnið (auðvitað ekki alltaf strax) og getur seinna notað þær, m.a. þegar hann er að tala erlent mál. Orðabókin á að veita notendum upplýsingar sem duga þegar á reynir. Ef hún segir erlendum notanda að rússneska orðið ptiýKHH þýði ‘rauður’ er það ekki nóg af því að orðið er aðallega notað um háralit. Annars getur notandinn þýtt t.d. rauðurfáni sem phrnee 3HaMH í staðinn fyrir þýða það á viðeigandi hátt með KpacHoe 3HaMH. f þriðjalagi á tvímála orðabók að hafa kennslufræðilegthlutverk, með öðrum orðum hún á að hjálpa notandanum við að læra erlent mál og koma í veg fyrir hugsanlegar villur. í Stórri norsk-rússneskri orðabók eru t.d. öll töluorð skrifuð með tölustöfum og með bókstöfum í hornklofum, öll sagnorð eru gefin í pörum (ólokið horf/lokið horf) o.s.frv. Norska orðið intermezzo hefur tvær merkingar: ‘millispil, milliþáttur’ og ‘óþægilegtatvik’, en hið rússneska jafnheiti þess HHTepMetmo er einungis tónlistarorð. í Rússnesk-norskri orðabók stendur: (mus.; NB ikke fig.). Við lifum nú á tölvuöld. Tölvan hefur haft gífurleg áhrif á orðabókargerð og hún hefur valdið byltingu í starfsemi orðabókarhöfunda. Þetta vita allir svo að óþarft er að fjölyrða um það. En engu að síður er hér nokkur hætta á ferðum. Margt af því sem

x

Orð og tunga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.