Orð og tunga - 01.06.2005, Page 63

Erla Erlendsdóttir: Um tökuorð úr málum frumbyggja
61
landvinningamenn sendu spænsku krúnunni eru í allflestum tilvikum
fyrstu rituðu heimildirnar þar sem þessi orð koma fyrir og jafnframt
elsta ritaða form þeirra því að indíánar áttu sér ekkert ritmál. Fyrir
vikið er bæði ritháttur og hljóðfræðileg gerð indíánaorðanna spænsk
- hljóðasambönd orðsins voru spænsk en ekki til að mynda nahuatl,
taíno, aymara eða quechua - og orðin í rauninni í spænskum búningi
þegar þau bárust inn í önnur mál og þannig voru þau uns þau féllu
smám saman að beygingar- og hljóðfræðireglum málanna sem þau
voru tekin inn í.
2.2 Uppruni orðanna
Flest indíánaorð sem voru tekin upp í spænsku á sínum tíma eru ættuð
úr tungumálum hinna fornu menningarríkja Asteka og Inka, nahuatl
og quechua, en einnig hafa orð af öðrum uppruna ratað inn í mál-
ið, orð úr taíno, aravak, aymara, maya, tupí og guaraní. Önnur frum-
byggjamál lögðu til stöku orð. Þetta hlutfall endurspeglast í öðrum
tungumálum þar sem orð af fyrrgreindum uppruna hafa verið tek-
in upp í gegnum spænskuna. I íslensku og í öðrum norrænum málum
eru flest tökuorðin, sem eiga rætur að rekja til indíánamála Rómönsku-
Ameríku, komin úr nahuatl, quechua og taíno, og lætur nærri að þau
séu ríflega 40% (Erla Erlendsdóttir 2003:67-70).* 2
2.3 Leið orðanna frá frummálunum til viðtökumálanna
Bækur og orð berast með kaupskipum yfir úthöfin, en ferðalag hvers
orðs er kapítuli út af fyrir sig. Aðgengi að frumtextum eða þýðingum
er forsenda þess að hægt sé að gera þeirri sögu einhver skil. Ekkert
orðanna sem hér eru til umfjöllunar hafa borist inn í íslensku, eða aðr-
ar tungur, í gegnum bein samskipti. í flestum ef ekki öllum tilvikum
hefur spænskan verið fyrsti milliliður og áður en orðin bárust norður á
Saga Vestur-lndía eftir José de Acosta gefin út; Bemal Díaz de Castillo ritar sögu sína
eftir 1568 en hún var ekki birt fyrr en á 17. öld; Francisco Cervantes de Salazar skrif-
ar Kroniku Nýja Spánar eftir 1560 en hún ekki gefin út fyrr en 1914; Fray Bemardino
de Sahagún lauk verki sínu Historia General de las cosas de la Nueva Espana árið 1569;
fyrri hluti Perúkronikunnar eftir Pedro Cieza de León var gefin út árið 1553 en seinni
hlutinn birtist ekki fyrr en 1880 (Inigo Madrigal 2002:103-110).
2Niðurstöður miðast við gagnagrunn sem hefur að geyma 73 orð og liggur til
grundvallar rannsókn á tökuorðum af þessum uppruna í vesturevrópskum og nor-
rænum málum.