Orð og tunga - 01.06.2005, Page 67

Erla Erlendsdóttir: Um tökuorð úr málum frumbyggja
65
þann sess í málinu að Antonio de Nebrija orðabókahöfundi hefur þótt
ástæða til að hafa það með í orðabók sinni Vocabulario de romance en
latín sem kom út á Spáni árið 1495(?).
Orðið barst fljótlega inn í tungumál annarra Evrópulanda í þýð-
ingum og ferðasögum ýmiss konar: elsta dæmi orðsins í frönsku, með
ritmyndinni canoe og merkingunni 'eintrjáningur', er fá árinu 1519 en
elstu dæmi um núverandi rithátt þess, canot, eru frá seinni hluta 16.
aldar (TLF 1992).12 í þýsku skýtur canoa, 'Einbaum', upp kollinum um
1520 og er sá ritháttur tökuorðsins við lýði hartnær alla 16. og 17. öld.
Næstu aldir finnast dæmi þess að orðið sé skrifað upp á enskan og
jafnvel franskan máta (Palmer 1939:65). Núverandi ritmynd orðsins,
Kanu, er frá 18. öld, en í orðsifjabók Kluge (1999:424) er því haldið fram
að það hafi borist inn í málið með viðdvöl í ensku og í merkingunni
'Paddleboot'. Canoe, 'a kind of simple, keelless boat', var tekið upp í
enska tungu í gegnum þýðingu R. Edens, Decades of the Neive Worlde
or West Indies, og mun elsta ritdæmið því vera frá árinu 1555. Spænska
ritmyndin canoa var við lýði í málinu allt fram á 18. öld, en hins vegar
skaut ritháttarafbrigðinu canow upp kollinum fyrir aldamótin 1600 og
lifði allt fram á 18. öld. Samhliða þessum ritháttarafbrigðum litu dags-
ins Ijós á 17. öld ritháttarmyndirnar caano, cano, canno, canoo, cannoe og
canoe og er sú síðastnefnda núverandi ritmynd orðsins sem einnig er
notað í merkingunni 'léttbyggður sportbátur' (OED).
í sænsku var orðið upphaflega skrifað cano, 'mindre farkost bestá-
ende av en urholkad trádstamm eller tillvárkad av bark', sem kemur
fyrir í heimild frá 1674. Var það hinn almenni ritháttur tökuorðsins
allt til ársins 1856 ásamt orðmyndinni canot, sem ber þess greinileg
merki að hafa komið í gegnum frönsku. Elsta dæmi þessa seinni rit-
háttar, sem er jafnframt núverandi ritmynd orðsins, er frá 1792. Merk-
ingin 'ett slags för sportándamál anvánd, i regel för endast en person
avsedd, liten, látt, i báda ándarna spetsig, dáckad farkost, [... ] som
fremdrives med paddelára [...]' mun fengin úr Kanadaensku (sbr.
SAOB).
Samkvæmt seðlasafni dönsku orðabókarinnar er fyrsta heimild
um orðið í danskri tungu frá 1697, en E. Tilleman skrifar í Beretn-
ing om Det Landskab Guinea að „Indvaaneme [... ] have knoer eller
smaa Fiskekaner."13 Ritháttur tökuorðsins er einkar athyglisverður í
12Önnur skilgreining orðsins í dag er 'lítill ára-, segl- eða mótorbátur' (TLF 1992).
' 'Tilleman, E., Beretning om Det Landskab Guinea, bls. 24. Upplýsingar fengnar í