Orð og tunga - 01.06.2005, Qupperneq 90

88
Orð og tunga
orðið til úr lýsingarhætti þátíðar í merkingunni 'sem færð er dreypi-
fórn'. Nafnorðið sem lýsingarhátturinn stóð með eða vísaði til gat ver-
ið guðsheiti eða orðið um „guð". Við verðum síðan að gera ráð fyrir
því að þessi lýsingarháttur hafi verið nafngerður og fengið almennu
merkinguna 'guð'.
6 Skýring þess, hvers vegna orðið guð var upphaf-
lega hvorugkynsorð
Nú vaknar sú spurning, hvers vegna nafngerði lýsingarhátturinn varð
að hvorugkynsorði í germönsku, en ekki karlkyns- eða kvenkynsorði.
Þetta má heita mjög furðulegt, sérstaklaga þegar haft er í huga að
nöfn hinna guðlegu vera sem lýsingarhátturinn stóð með voru jafn-
an karlkyns- eða kvenkynsorð. Vandamálið sem hér er lýst olli því að
bandaríski málfræðingurinn Calvert Watkins réri á önnur mið til að
leita skýringa á kynferði orðsins. Hann benti á að í máli Hómers er
samsvarandi lýsingarháttur, þ.e. yyxóq, aðeins notaður í formúlunni
yyxi] yaia 'orpinn haugur; grafhæð' (eig. 'orpin jörð').25 Að hans mati
er mögulegt að frumgermanska hvorugkynsorðið *guda-, sem hann
endurgerir sem „*ghutóm", tákni upphaflega anda sem menn hafi tal-
ið búa í haug þeim er orpinn var eftir látinn mann. í nýlegri norskri
orðsifjabók Bjorvands og Lindemans er vísað til þessarar skýringar
Watkins.26 En í stað eintölumyndarinnar *gudan er þar gengið út frá
safnheitinu *gudö (án frekari skýringa). Nánari athugun leiðir þó í ljós
að útilokað er að germönsk goð séu upphaflega haugbúar. í fyrsta lagi
er það í engu samræmi við hugmyndir Germana um guðlegar verur
og hlutverk þeirra. I öðru lagi hefur gríska formúlanyur?/ yala, eins og
áður er getið, merkinguna 'orpinn haugur'. Og jafnvel þótt yyx'rj yaia
yrði við brottfall seinni liðarins að yyxrj, myndi merkingin ekki breyt-
ast; nafngert yvxrj myndi áfram tákna hauginn, en ekki það sem menn
gátu ímyndað sér að byggi í honum.
Til að átta sig betur á upprunalegu hlutverki orðsins um „guð" í
germönsku er rétt að athuga notkun þess. Norræn goðafræði geymir
mikilvægar upplýsingar um hana. Eins og Þjóðverjinn Walter Baet-
ke hefur bent á er orðið goð í heiðinni merkingu næstum alltaf notað
^Watkins 1974: 102 nmgr. 5.
26Bjorvand-Lindeman 2000: 325.