Orð og tunga - 01.06.2011, Side 96

86
Orð og tunga
Fæst orð af því tagi eru orð um mannfólk, en gerandnöfn í kveðskap
eru notuð um karlmenn (magnaðr 'sá sem magnar', sbr. grein 2.2 að
framan). Að því er best er vitað, hefur enginn fræðimaður túlkað
orðið karnaðr þannig að það ætti við konu af einhverju tagi. Ekki eru
heldur sérstakar líkur til að orðin til karnaðar hafi beinlínis merkt 'til
hjónabands'. Engir norrænir stofnar af gerðinni *kar- eða *karn- gefa
tilefni til að ætla að til hafi verið orð af þessu tagi sem merkti 'hjóna-
band'.
Ef orðið karnaðr hefur verið torskilið þegar á 13. öld getur uppruni
þess verið eftir því óljós. Jafnvel mætti geta sér þess til að ábyrgðar-
menn Staðarhólsbókar hafi ekki skilið orðið sjálfir þannig að orðin
til eigin konu hafi verið hrein ágiskun og þurfi ekki að gefa neina vís-
bendingu um merkingu orðanna til karnaðar. Sú afstaða gæfi mál-
fræðingi tækifæri til að gefa hugmyndafluginu lausan tauminn í
orðsifjaskýringum, en viturlegra er þó að styðjast við þær upplýs-
ingar, sem lesa má úr þessum tveimur gerðum textans, og hafna því
ekki að merkingarlegt samhengi sé milli orðanna til karnaðar og til
eigin konu.
6 Aftur að uppruna no. kamaðr
Hér að framan var sú ályktun dregin að setning Konungsbókar um
að kaupa ambátt til karnaðar ætti ekki heima í kafla Grágásar um
mannfrelsi ef hún ætti ekki við það að leysa ambátt úr ánauð. Einnig
má telja líklegt að setningin í Konungsbók og gerð Staðarhólsbókar
séu svipaðrar merkingar. Ef skrifari Staðarhólsbókar — eða einhver
á undan honum — hefur sett orðin til eigin konu í stað til karnaðar er
ósennilegt að ætlunin hafi verið að gerbreyta merkingu setningarinn-
ar. Báðar gerðir textans gætu því átt við það að kaupa konu frelsi til
að kvænast henni; að minnsta kosti er líklegra að þjóðfélagsstaða kon-
unnar batni en hitt.
Af þessum sökum er skynsamlegt að hafna skýringum sem túlka
no. karnaðr sem 'kynmök' eða 'holdlega ánægju' og setningu Konungs-
bókar sem lagaákvæði um að kynlífsambáttir megi verðleggja hátt.
Orðsifjarök mæla ekki heldur með þessum skýringum (sjá 3. kafla að
framan). Eins og Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:448) benti réttilega
á er orðið karnaðr varla leitt af no. kgr í merkingunni 'rekkja', enda
er vafasamt að kgr hafi merkt 'rekkja' yfirleitt. Ekki er orðið karnaðr