Orð og tunga - 01.06.2011, Side 142

132
Orð og tunga
(9) a. X fór að Brúum í gær.
b. X er á Brúum núna.
c. X fer frá Brúum á morgun.
Samkvæmt hugmyndum Tiersma (1982:843) um sérmörkun (e. lo-
cal markedness) er staða þágufallsins sem hins ómarkaða falls ör-
nefna dæmi um hið sértæka gagnvart hinu almenna. Allt snýst þetta
um stöðu grunnmyndar gagnvart afleiddri eða afleiddum mynd-
um. Hjá samnöfnum er nefnifallið, hið ómarkaða fall, grunnmynd,
hjá örnefnum er það þágufallið. Á vissan hátt á því orðafar Croft
(2003:165) betur við en hann talar um mörkunarvíxl (e. markedness
reversal) í stað sérmörkunar. Það er skýrara vegna þess að það gefur
til kynna afstæðið sem um ræðir: hluti í stað heildar. Þetta má sýna á
eftirfarandi hátt:
(10) a. Omarkað nefnifall táknar hið almenna. =>
Notkunin er óháð merkingu og því notað um samnöfn.
b. Ómarkað þágufall táknar hið sértæka. =>
Notkunin er háð merkingu og því notað um sémöfn.
Heildin er hið almenna og skírskotar ekki til merkingar. Hlutinn er
sértækari, þrengri, enda byggist hann á tilteknum merkingarhópi,
hér örnefnum. Þetta þýðir að hlutinn er ekki markaður af sjálfu sér
heldur af þeirri heild sem hann er í venslum við. Ómarkað nefnifall
er fulltrúi hins almenna. Á hinn bóginn er ómarkað þágufall fulltrúi
hins sértæka. Það að örnefni skuli oftast koma fyrir í þágufalli kemur
í sjálfu sér ekki á óvart vegna eðlis þeirra. Þetta kemur t.d. glöggt
fram hjá Haraldi Bernharðssyni (2004).23 Allt þetta minnir á bæinn
sem heitir í Tungu.
7 Beyging kvenkynsorða
Eins og fram kom í öðrum hluta er bærinn Brúar gamall. Jafnframt
hefur það komið fram að brúar er upphafleg fleirtölumynd orðsins
brú. Samkvæmt heimildum er sú mynd samnafnsins notuð fram á 19.
öld. Ljóst er þó að þá þegar er farið að nota fleirtölumyndina brýr.
I (11) er sýnd beyging bæjarnafnsins Brúar; til hliðsjónar er beyging
samnafnsins brú í fleirtölu.24
23 Sjá hér líka Margréti Jónsdóttur (2009).
24 Það er staðfest að ábúendur nota þágufallið Brúum í beygingu orðsins Brúar.