Orð og tunga - 01.06.2011, Page 147

Margrét Jónsdóttir: Bæjamafnið Brúar
137
gerst hefur. Fyrirliggjandi hliðstæður sýna okkur það glöggt, enda sé
þágufall fleirtölu brúm skoðað í ljósi frúm og kúm í sama falli.
Greenberg (1966:39) segir að í málum sem hafi tvö kyn eða fleiri
sé karlkyn ómarkað en kvenkyn markað. Þetta á við um íslensku, sbr.
Eirík Rögnvaldsson (1990:63). En svo að áfram sé vísað til Greenberg
(bls. 27) þá segir hann að gleggsti munur karlkyns og kvenkyns komi
fram í eintölu enda sé það frumformdeildin. Fleirtalan sé á hinn bóg-
inn afleidd formdeild og þar sé afnuminn sá munur sem gerður sé í
frumformdeildinni. Af þessu leiðir svo að fleirtölumyndir ólíkra kynja
geta fallið saman, þ.á m. þágufallsmyndir. Það er ástæða þess að enda
þótt við vitum að búum sé nafnorð í þágufalli fleirtölu þá vitum við
ekki hvort nefnifall eintölu er karlkynsorðið búi, kvenkynsorðið búa30
eða hvomgkynsorðið bú. Þetta sama sást á vissan hátt í (15) um Brúum.
En ástæða þess að brúm veitir okkur réttar upplýsingar er sú mikilvæga
staðreynd að kyn orðs skiptir höfuðmáli enda er það hluti orðsins.31
Orð af gerðinni (~)V:# skiptast í tvo hópa með tilliti til fleirtölu-
endingar og hljóðavíxla í stofni. Orðið tá auk orðsins ær/á eru einu
orðin með á sem breytast með hljóðavíxlum; raunar getur rá það líka
skv. íslenskri orðabók (2002:1165).32 Orðið stó breytist ekki, fleirtalan er
stór eða stóar, sbr. íslenska orðabók (2002:1486), tó er til óhljóðverpt, tór,
en líka tær (bls.1599). Áhinn bóginn eru flest algengari orð með ó, sbr.
t.d. fló, kló og pró, yfirleitt hljóðverpt í fleirtölu enda þótt heimildir
séu til um óhljóðverptar myndir. Orðið frú er óbreytt. Orðið kýr
breytist eins og komið hefur fram. Það orð hefur þó ákveðna sérstöðu
vegna eintölubeygingarinnar. En nú vaknar sú spurning hvers vegna
fleirtölumyndin brýr skyldi hafa orðið ofan á en ekki brúr?33 Lítum til
fyrsta lögmáls Kurylowicz (1945-1949), sbr. Collinge (1985:249):
(17) A bipartite morpheme tends to take over from a simple
isofunctional morpheme; that is, the composite form pre-
vails.
Hér kemur fram að í keppni tveggja forma um sama hlutverkið þá
verði það form ofan á sem býr yfir meiri upplýsingum, það sem
sýnir mestan mun. Með öðrum orðum: Algengara er að „innri beyg-
ing" (víxl rótarsérhljóða) sé tekin upp en að hún hverfi. Sé horft til
30 Orðið búa 'nágrannakona, grannkona', skv. íslenskri orðabók (2002:187).
31 Þetta má t.d. sjá sé regluröðun beitt: Þar kemur kynið ávallt á undan tölunni.
32 I bókinni er hljóðverpta myndin rær höfð innan sviga og aðeins tengd einu til-
teknu merkingarsviði orðsins rá.
33 I þriðja hluta var rætt um fleirtöluna brúr. Dæmi eru um hana frá síðasta þriðjungi
átjándu aldar í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans og úr nútímamáli á Netinu.