Orð og tunga - 01.06.2011, Side 187

Bókafregnir
177
hér geti verið um menningarbundna málnotkun að ræða og kemst að
því að svo sé. I samtalsgagnagrunni hennar hafi endurómarnir með
þessa virkni verið nær eingöngu að fínna hjá þeim norskumælandi en
lítt eða ekkert hjá hinum aðfluttu. Samanburðarannsóknir á einmála
norskum samtölum þar sem sams konar notkun sé umtalsverð styðji
það að þetta sé norsk samtalsvenja.
Horbowicz kannar því næst fáein atriði sem gegna hlutverki vörp-
unar í samtölum, en með vörpun er átt við mállegar vísbendingar um
það sem næst er að vænta í samtalinu. Ut frá þessum vísbendingum
getur hlustandi ýmist ráðið í hvernig segð mælanda muni vinda fram
eða hvernig hann sjálfur gefí brugðist við. Tengingin eller í lokulotum
á eftir yá/nei-spurningu er ein slík vörpun. Höfundur segir hlutverk
eller í þessari stöðu vera þríþætt: Að leita upplýsinga um persónuleg
málefni viðmælanda eða álit hans; að opna fýrir fleiri svarmöguleika
en þann sem mælandi gefur sér þannig að viðmælanda gefst færi á að
andmæla; að greiða úr skilningi á undanfarandi orðum viðmælanda
sem hafa komið mælanda á óvart eða verið óljós á einhvern hátt. Þessi
notkun á eller sem rannsóknin leiddi í ljós að var tíð í máli Norðmann-
anna sé merki um þá almennu samtalsreglu sem gildi í norsku að
samvinna sé tekin framyfír ágengni eða yfirgang því viðmælanda er
veitt færi á að skýra mál sitt frekar.
Með notkun tengingarinnar eller í þessari stöðu er viðhaldið
ákveðnu flæði í samtalinu og skorti þátttakendur þessa málkunnáttu
getur orðið rof á því og samtalið því gengið stirt. Rannsóknir Horo-
wicz sýndu að notkun eller í lokulotum reyndist einungis á færi þeirra
útlendinga sem hvað bestu færnina höfðu í norsku og að þeir notuðu
það nokkuð jöfnum höndum og innfæddir en þó aldrei til að leita
eftir staðfestingu á réttum skilningi, sbr. síðasta hlutverkið sem nefnt
var hér að framan. Það sé í samræmi við fyrrgreindar niðurstöður á
notkun umorðana og endurómana í þeim sama tilgangi sem sé nær
eingöngu beitt af þeim sem tali norsku sem móðurmál en lítt eða ekk-
ert af hinum.
Að lokum kannar Horbowicz hvernig ágreiningur er látinn í ljós.
I málsamfélögum þar sem ríkjandi samtalshefð er að forðast opinn
ágreining, eins og því norska að mati höfundar, eru undirtektir undir
orð viðmælanda svokölluð sjálfgefin aðgerð í samtölum, þ.e. málleg
aðgerð sem krefst ekki neinna sérstakra umbúða. Séu menn hins veg-
ar ekki sammála síðasta ræðumanni er það yfirleitt gefið til kynna
á skýran hátt áður en sjálf andmælin eru upp borin, með látbragði,
raddbeitingu eða notkun sérstakra orða eða agna. Slík töf eða vís-