Saga - 2004, Blaðsíða 107

mæðraskýrslum var safnað á rannsóknarsvæðunum á 2. og 3. ára-
tug 20. aldar.31
Ofangreindar heimildir sýna svo að ekki verður um villst að all-
mikill munur var á barnaeldisháttum milli staðfélaga á Íslandi.
Sums staðar, t.d. í sveitum sunnanlands, var aðeins um helmingur
nýbura lagður á brjóst um 1920 og langflest þessara barna höfðu
verið vanin af brjósti við þriggja mánaða aldur. Þrátt fyrir þetta var
ungbarnadauði í alþjóðlegu ljósi fremur lítill. Í kringum 1910 var
ungbarnadauði hér á landi rétt innan við 70 af 1000 lifandi fædd-
um. Þetta var álíka tíðni ungbarnadauða og í Noregi og Svíþjóð en
fá önnur lönd í Evrópu státuðu um þetta leyti af lægri tíðni ung-
barnadauða en sem nam 100 af 1000. Sums staðar, einkum í stór-
borgum, var tíðni ungbarnadauða talsvert yfir 150 af 1000. Það vek-
ur óneitanlega furðu að tíðni ungbarnadauða á Íslandi hafi verið
jafnlág og raun ber vitni þrátt fyrir að brjóstagjöf stæði hér fremur
veikum fótum. Hvaða þættir voru þarna að verki? Um skýringar
mínar á því hvers vegna dró úr ungbarnadauða á seinni hluta 19.
aldar og í upphafi þeirrar 20. segir Jón Ólafur:
Eins og komið hefur fram gengur Ólöf út frá því sem stað-
reynd að konur hafi ekki haft börn á brjósti en það hafi á hinn
bóginn verið orðin nokkuð almenn venja um aldamótin 1900
eins og glöggt komi fram í minnkuðum ungbarnadauða. …
Hún er staðráðin í að sanna sitt mál þrátt fyrir að stundum
blasi við að verulega dró úr ungbarnadauða þrátt fyrir að kon-
ur hafi ekki haft börn á brjósti.32
Þessi staðhæfing kemur undarlega fyrir sjónir þegar haft er í huga
að ein af meginniðurstöðum mínum er að þrátt fyrir lítinn ung-
barnadauða hafi brjóstagjöf almennt áfram staðið fremur veikum
fótum hér á landi við upphaf 20. aldar. Þótt ekki sé efast um mikil-
vægi þess að þorri nýbura var lagður á brjóst, a.m.k. um nokkurra
vikna skeið þegar hér var komið sögu, er bent á að stór hluti barna
í sumum héruðum var ekki lagður á brjóst. Enn fremur er sýnt fram
á að í mörgum héruðum þar sem börn voru lögð á brjóst var
brjóstagjöf fremur skammvinn.33
Það er því nauðsynlegt að finna fleiri skýringar á þeirri miklu
lækkun sem varð á dánartíðni ungbarna undir lok 19. aldar. Í bók-
L J Ó S M Æ Ð U R, B R J Ó S TA M J Ó L K O G H R E I N L Æ T I 107
31 Sama heimild, bls. 198–215.
32 Jón Ólafur Ísberg, [Ritdómur um Saving the Child], bls. 217 og 218.
33 Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls. 191–213.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 107