Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 15

J ó n S i g u r ð s s o n s n ý r a f t u r
TMM 2010 · 3 15
hlynntur inngöngu Íslands í Evrópusambandið þar sem hann hafi verið
„eindreginn viðskiptafrelsissinni“. Andstæðingar aðildar Íslands að
Evrópusambandinu hafi hins vegar lítt eða ekkert leitað í smiðju til Jóns
Sigurðssonar.
Sverrir telur að takmarkanir Jóns sem þjóðhetju birtist einna skýrast
í því að hann sé „karlhetja“ sem hafi viljað „móta Íslendinga fram­
tíðarinnar í anda frjálslyndra, borgaralegra og karllægra gilda“. Efast
megi um hvert sé notagildi þjóðhetju sem hafi litið á konur fyrst og
fremst sem tilfinningaverur. Helmingur þjóðarinnar hafi því ef til vill
lítið til Jóns að sækja. Hann hefur engu að síður staðist tímans tönn
nokkuð vel sem þjóðhetja og „staða hans meðal þjóðarinnar er ennþá
traust“, skrifar Sverrir sem slær botn í grein sína með eftirfarandi
orðum: „Nú er að sjá hvort kynslóðin sem er að vaxa úr grasi verður sú
sem loksins gleymir Jóni Sigurðssyni.“
Hann var Íslendingur
Allt frá því að Jón Sigurðsson var lagður til hinstu hvílu fyrir rúmum
130 árum hefur hann verið partur af íslenskri stjórnmálaumræðu. Jón
var reyndar þjóðhetja strax í lifanda lífi. Þegar Þjóðólfur, helsta málgagn
Íslendinga í sjálfstæðisbaráttunni eftir miðja 19. öld, sagði frá andláti
Jóns var hann nefndur „forseti Íslendinga“.3 Þetta orðaval segir meira en
mörg orð. Síðan hefur forseti þjóðarinnar gengið aftur í fleiri ræðum og
ritum en tölu verður á komið. Og Íslendingar hafa leitað liðsinnis Jóns á
ögurstundum í sögu þjóðarinnar, einkum þegar mikið hefur legið við í
samskiptum við aðrar þjóðir.
Fram yfir aldamótin 1900 var þó jafnan ekki haft mikið við á
fæðingardegi forseta. Það breyttist á heimastjórnarárunum þegar vakn­
ing varð meðal þjóðarinnar og heit þjóðernishyggja fór eins og eldur í
sinu um landið. Guðjón Friðriksson, sagnfræðingur og ævisöguritari,
segir að vegleg hátíðarhöld í tilefni af afmæli Jóns hafi í fyrsta sinn farið
fram í Reykjavík 17. júní 1906. Það voru „stjórnarandstæðingar“ sem
efndu til hátíðarhaldanna og þeir ætluðu sér, skrifar Guðjón, „að gera Jón
Sigurðsson að sínum manni og tákni fyrir sjálfstæðisbaráttu komandi
ára“.4 En stjórnarsinnar, heimastjórnarmenn, litu líka á Jón Sigurðsson
sem sinn mann og sýndu það meðal annars með því að leggja blóm á
leiði Jóns í gamla kirkjugarðinum við Suðurgötu. Það varð aftur á móti
áköfum stjórnarandstæðingi tilefni til að saka heimastjórnarmenn um
að misnota nafn „þjóðskörungsins og þjóðhetjunnar“ og reyna að telja
alþýðu trú um að þeir væru hinir sönnu „frelsispostular“ þessa lands.