Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 71

K á s e r í u m S t u r l u Þ ó r ð a r s o n , h ö f u n d N j á l u
TMM 2010 · 3 71
virki dregur sá sem söguna ritar enga dul; má það meðal annars sjá af
því að það er talið vegendum Gunnars á Hlíðarenda til mannkosta að
það hvarflaði ekki að þeim að brenna hann inni; það voru höfðingjar og
göfugmenni. Ólíkt Flosa. Og þarf raunar ekki að hafa um það fleiri orð;
fátt er verr til þess fallið að heiðra minningu um forföður en að skrifa
heila bók þar sem stórglæpur hans er í miðþyngdarstað. Og raunar
auðvelt að finna aðrar og nærtækari skýringar á því hvers vegna jafn
flinkur og listfengur höfundur gefur slíkri persónu mannlega drætti;
það hefði til að mynda ekki rímað vel við stórmennsku eða hreinlega
helgi hjónanna á Bergþórshvoli ef þau hefðu verið myrt, svæld inni eins
og melrakkar á greni, af venjulegum hrottum og brunnmigum; það
gerir þau auðvitað stærri að sá sem stóð yfir höfuðsvörðum þeirra er
frekar í sporum tragísku hetjunnar sem á tvo kosti og báða illa; brenna
þau inni eða sitja ella aðgerðarlaus undir frýjunarorðum frænku sinnar
og baðaður blóði saklauss manns.
En þetta með hneigðina kemur okkur á sporið. Má einhversstaðar lesa
úr Njálu afstöðu til lykilmanna í borgarastríði 13. aldar?
Með lítilli einföldun má segja að meginstríð aldarinnar hafi staðið
á milli Sturlungaflokksins annarsvegar, og svo hinsvegar bandalags
Ásbirninga og Haukdæla undir forystu Kolbeins unga og Gissurar
Þorvaldsssonar. Kolbeinn og Gissur eru höfuðfjandmenn Sturlunga;
þeir drepa feðgana Sighvat og Sturlu og þá bræður á Örlygsstöðum, láta
meðal annars leiða þann yngsta barnungan til höggs út úr Miklabæjar­
kirkju, þeir standa fyrir morðinu á Snorra Sturlusyni, þeir svíkja Órækju
og Sturlu Þórðarson við Hvítárbrú; Kolbeinn stendur einu sinni fyrir
herför í Dalina með það yfirlýsta markmið að drepa Sturlu Þórðarson.
Og þannig mætti lengi telja.
Þannig vill til að við báða má finna einkennileg tengsl í Njáls sögu.
Þegar Gissur er kynntur til sögu á unga aldri í Sturlungu er dregin upp
nákvæmlega sama senan og þegar skaðræðiskvendið Hallgerður Lang­
brók er leidd fram á sviðið í Njálu; faðir þeirra beggja er stoltur að sýna
barnið sitt, vill fá hrósyrði, en fær mjög tvíræð svör; þeim sem fyrir
svörum verða líst illa á augnaráð barnanna. En um tengsl Kolbeins unga
við Njálu er það að segja að þegar verstu skítmenni sögunnar eru kynnt,
feðgarnir Valgarður grái og Lyga­Mörður, er klykkt út með því að segja
að frá Valgarði sé runninn Kolbeinn ungi.
Þannig að ef beitt er þessari aðferð til að finna uppruna Njálu beinist
kastljósið beint vestur í Dali til Sturlunganna.
Það eru ýmsar fleiri augljósar hliðstæður á milli Njálu og Íslendinga­
sögu Sturlu (og fleiri af hans verkum raunar) en hér hafa verið nefnd; til