Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 107

Á d r e p u r
TMM 2010 · 3 107
hennar herðar í seinni tíð, já og þeirra miklu fjármuna sem renna til hennar í
gegnum ríki og Lottó, þarf hreyfingin að móta víðtæka hugmyndafræði – og
það ekki bara á pappír – hugmyndafræði sem tekur á árásargirni, sem fæst við
sigur og tap, bekkjarsetu og meiðsli, jafnt sem hegðunarmynstur, uppeldi
leiðtoga, samvinnu, frumkvæði, öfund, einelti, já og síðast en ekki síst skort á
hreyfigetu. Síðan þarf að miðla þessari hugmyndafræði með markvissum hætti
til þjóðarinnar. Íþróttahreyfingin þarf að gera sér grein fyrir því hvernig
starfsemi hennar speglast úti í samfélaginu, hvaða áhrif hún hefur á samfélags­
gerðina, spyrja sig t.d. hvort hún hafi átt einhvern þátt í bankahruninu með
áherslum sínum. Hún þarf að skoða fyrirbærið keppni og spyrja sig hvort hún
sé alltaf betri en samvinna og hugsa ég þar sérstaklega til yngri flokkanna. Hún
þarf að skoða ofuráhersluna á sigur og spyrja sig hvort hún sé rétt og hvaðan
sú áhersla er sprottin. Getur hugsast að sigurvegarar forheimskist eins og þýski
Nóbelsverðlaunahafinn Günter Grass sagði einu sinni? Hvernig ber annars að
skilja öll þau heimskulegu svör sem sigurvegarar gefa iðulega í viðtölum, full
af sjálfbirgingshætti og yfirlæti? Ekki eru þau alltaf góð auglýsing fyrir íþrótta­
hreyfinguna eða hugarástand þeirra sjálfra. „Við vildum slátra þeim í fyrri
hálfleik“! Er einhver alvöru heilastarfsemi þarna eða er þetta bara talandi
skepna? Nú veit ég að menn tala ekki í eiginlegri merkingu en það þarf ekki að
þýða að eiginlega merkingin skíni ekki í gegn. Sigur er nefnilega alltaf á
kostnað einhvers annars og sú átakanlega staðreynd blasir við að annað liðið
tapar oftast. Að mínu mati gengur of margt í umgjörð íþrótta, einkum flokka­
íþrótta, út á að gera lítið úr andstæðingnum, eins og markmiðið sé að niður­
lægja hann. Það er púað á leikmenn, fagnað þegar þeir brenna af, og svo er það
sigurhringurinn sem ungir leikmenn neyðast stundum til að horfa upp á
daprir í bragði og er í senn til að fagna góðum árangri og úa á liðið sem tapaði.
Samt er enginn sigur án mótherja. Margt í umgjörðinni er semsé ógeðfellt,
mannfjandsamlegt og skrýtið. Af hverju hrósum við yfirleitt bara öðru liðinu
fyrir lagleg tilþrif?
Þetta gerist að því er virðist án þess að farið sé í heimspekilegar pælingar um
skepnuna í okkur, án þess að spurt sé hvað það þýði að sigra og tapa. Hvers
vegna vilja flestir sigra? Er maður verri manneskja þótt maður tapi? Hvað er að
því að vera númer tvö eða þrjú, já eða í neðsta sæti? Af hverju er efnt til hug­
rænna námskeiða um árangur afreksmanna? Af hverju er árangur skilgreindur
svona þröngt? Er það ekki jafn mikill árangur eða jafnvel meiri að of þungur
einstaklingur drífi sig frá sjónvarpinu og hlaupi þrjá kílómetra þótt það taki
hann klukkutíma? Það gæti komið í veg fyrir tapaðar vinnustundir og háan
sjúkrakostnað, og aukið lífsgæði almennt.
*
Það er auðvitað margt gott við íþróttir, og án þeirra vildum við alls ekki vera,
þær eru t.d. eins konar esperanto, tungumál sem hægt er að nota hvar sem er í
heiminum. Þær geta sameinað fólk, þær veita ómetanlega útrás, stæla líkama
og sál og svo eru þær gott umræðuefni, einkum þó meðal karlmanna. En er