Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 116

D ó m a r u m b æ k u r
116 TMM 2010 · 3
Greinasafn um Gerði
Eins og alþjóð er kunnugt heldur Listasafn Kópavogs utan um listræna arfleifð
Gerðar Helgadóttur og hefur sinnt henni af myndarskap á undanförnum árum
með reglulegum sýningum af þematískum toga, útgáfu rita um verk listakon­
unnar og alþjóðlegu málþingi, svo fátt eitt sé nefnt. Nú hefur safnið sent frá sér
ritgerðasafn í stóru og veglegu broti, þar sem fræðimenn og listamenn fjalla
um afmarkaða þætti í listsköpun Gerðar. Þar er sérstakur fengur að aðkomu
erlendra fræðimanna á borð við Françoise Perrot og Caroline Swash, sem hafa
upp á aðra sýn og þekkingu að bjóða en íslenskir kollegar þeirra. Hér fjallar
Ásdís Ólafsdóttir einnig um rýmishugsun Gerðar, áðurnefnd Perrot um dvöl
listakonunnar á þekktu glerverkstæði í París, Swash um steint gler hennar og
þær Guðbjörg Kristjánsdóttir og Elísa Björg Þorsteinsdóttir um merkingu
Skálholtsglugganna frægu. Síðan er í bókinni dáldið öðruvísi umfjöllun gagn­
rýnandans og myndlistarmannsins JBK Ransú um guðspekinginn Gurdijeff
og Gerði. Elín Pálmadóttir rekur lestina með samantekt um vinskap þeirra
Gerðar. Þessum ritgerðum á tveimur og þremur tungumálum fylgja stórar og
frábærlega vel prentaðar myndir af verkum Gerðar frá öllum tímaskeiðum í list
hennar.
Því miður eru ritgerðasöfn um staka myndlistarmenn fáséð á Íslandi; í
svipinn man ég einungis eftir litlu greinasafni sem gefið var út af Listasafni
Reykjavíkur í tilefni af aldarminningu Kjarvals 1985 og bókinni Hugarorka og
sólstafir sem Listasafn Íslands gaf út vegna yfirlitssýningar á verkum Jóns
Gunnars Árnasonar 1994. Greinarnar um Gerði innihalda misjafnlega mikið
nýnæmi; umræðan um rýmisskynjun listakonunnar er að sönnu kunnugleg,
en Ásdís bætir heilmiklu við hana af heimildum. Mest af óþekktu efni er að
finna í greinunum um steint gler Gerðar, bæði tæknilega hlið þess sem
stílþróun í verkunum. Og Ransú fer býsna langt með að sannfæra lesandann
um að kenningar Gurdijeffs hafi skipt listakonuna máli. Alltént vitum við að
Gerður hafði brennandi áhuga á andlegum málefnum. Ef finna má að ein­
hverju, þá er það helst sú tilhneiging höfunda að fjalla um Gerði í eins konar
listrænu tómarúmi, þ.e. án vísunar til skyldra verka eftir íslenska samtíma­
menn hennar. Mér sýnist engum vafa undirorpið að Gerður hafi verið fyrst
íslenskra myndlistarmanna til að sjóða saman abstrakt járnmyndir, en í hverju
voru myndir hennar frábrugðnar járnmyndunum sem Ásmundar og Sigurjón
Ólafsson gerðu síðar? Og hver var eðlismunur á steindum glermyndum keppi­
nautanna Gerðar og Nínu Tryggvadóttur? Kannski verður þessum spurningum
velt upp í næsta ritgerðasafni Gerðarsafns.
Lífsfjörið á bók
Vart er hægt að hugsa sér ólíkari bækur um starfandi myndlistarmenn (og um
leið ólíkari listamenn) en bókina um Kristin E. Hrafnsson hér á undan, og
bókina um Pál frá Húsafelli sem góðvinur hans Þorsteinn Jónsson tók saman