Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Qupperneq 119

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 3 119
að draga atburði fortíðar saman í heildstæða veraldarsögu setur mark sitt á
bókmenntastarf á Íslandi á 12. og 13. öld, eins og sjá má af þýðingum á ýmsum
latneskum ritum sem hér uppi mynduðu Rómverja sögu, Trójumanna sögu,
Gyðinga sögu og Veraldar sögu. En þar að auki hefur Óvíd sjálfur verið sam­
ferðamaður íslenskra bókmennta nánast frá upphafi. Hann skýtur nefnilega
fyrst upp kollinum sem truflandi element í Jóns sögu helga þegar Klængur Þor­
steinsson, síðar Skálholtsbiskup, er staðinn að því að lesa Ars amatoria, leiðar­
vísi Rómverjans um ástalífið, útundir vegg á Hólum.
Óvíd var því þekktur hérlendis strax á miðöldum en hróður hans átti þó enn
eftir að vaxa. Endurreisnin jók áhuga á fornöldinni og svo fylgdi húmanisminn
í kjölfarið, en honum eigum við ekki bara að þakka endurnýjaðan áhuga á
norrænum fornbókmenntum, heldur líka eflingu klassískra mennta á Íslandi.
Þetta tvennt tengist skemmtilega í verkum Arngríms Jónssonar lærða (1568–
1648), sem öðrum fremur vann að því að kynna erlendum húmanistum
íslenskar fornbókmenntir, en í skrifum sínum vitnar hann víða í Óvíd eins og
Sigurður Pétursson hefur dregið fram (‘Arngrímur og Ovidius’, Milli mála.
Ársrit Stofnunar Vigdísar Finnbogadóttur 2009). Óvíd hefur Arngrímur kynnst
þegar í skóla. Latínuskólar biskupsstólanna voru áreiðanlega mjög sniðnir eftir
dönskum latínuskólum þar sem verk klassískra höfunda voru uppistaðan í
námsefninu, líkt og verið hafði í dómskólum miðalda. Þar á meðal voru
Ummyndanir Óvíds, sem samkvæmt kirkjuskipan Kristjáns 3. frá 1537 voru
meðal lesefnis í fjórða bekk, og Eneasarkviða Virgils, en báða þessa höfunda
nefnir sr. Þorsteinn Pétursson á Staðarbakka í lýsingu á vist sinni í Skálholts­
skóla 1729–34 (sjá samantekt Guðlaugs R. Guðmundssonar í bókinni Skólalíf:
Starf og siðir í latínuskólunum á Íslandi 1552–1846). Eðli málsins samkvæmt
var lestur þessara bókmennta bundinn við hina lærðu stétt, skólastofan var
heimkynni klassískra texta og út fyrir hana rötuðu þeir ekki þótt áhrifa þeirra
kunni að gæta í frumsömdum verkum Íslendinga á 17. og 18. öld, hvort sem var
á móðurmálinu eða nýlatínu. Með Hómersþýðingum Sveinbjarnar Egilssonar
(1791–1852) breytist þetta allt. Þær spruttu vitaskuld af kennslu hans í Bessa­
staðaskóla – voru upphaflega versjónir ætlaðar skólapiltum – en rötuðu um
síðir á prent og urðu áhrifavaldur í íslenskri bókmennta­ og menningarsögu.
Kristján Árnason fjallaði um Hómersþýðingar Sveinbjarnar í greinasafninu
Grikkland ár og síð sem út kom árið 1991 og lýsir þar verðleikum þeirra á afar
greinargóðan hátt. Hann ræðir m.a. um þann kost sem Sveinbjörn tekur, að
snúa hetjulagi frumtextans yfir í laust mál og hvernig Sveinbjörn bætir sér
bragleysið upp með stuðlasetningu og rismikilli hrynjandi. Kristján nefnir að
lausamálsþýðingin hafi einnig þann kost að gefa þýðandanum frjálsari hendur
um orðaval enda geri Hómerskviður með sínum miklu andstæðum harðar
kröfur til hans. Þýðandinn þurfi því „að búa yfir víðtækum orðaforða og
næmum smekk, nákvæmni í skilningi og hugkvæmni í orðavali og orðsköpun“
(bls. 23). Nú vill svo til að þessi lýsingu má léttilega heimfæra upp á Kristján
sjálfan og þýðingu hans á Ummyndunum Óvíds. Það er unun að lesa textann
sem einkennist af fjölbreyttum orðaforða, léttleikandi stíl og áreynslulausum