Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Page 120

D ó m a r u m b æ k u r
120 TMM 2010 · 3
húmor. Kristján fylgir fordæmi Sveinbjarnar og þýðir verkið yfir á lausamál
eins og Haukur Hannesson gerði í þýðingu sinni á Eneasarkviðu sem út kom
fyrir áratug. Hann rökstyður þá ákvörðun í lok inngangsins en sýnir lesendum
um leið hvernig niðurlag verksins gæti hljómað, væri það þýtt undir frumhætt­
inum. Þetta sýnishorn er réttnefnd hungurvaka – það er lipurt og glæsilegt í
senn og ekki laust við að mann langi til að sjá meira af svo góðu. Þýðandinn
virðist reyndar gefa ádrátt um að til þess gæti komið – og væri það enn að for­
dæmi Sveinbjarnar sem á efri árum tók til við Hómersþýðingar í bundnu máli,
reyndar undir fornyrðislagi. En í bili látum við okkur nægja lausamálsþýðingu
Kristjáns, enda er það síður en svo rýrt hlutskipti.
Í umfjöllun sinni um Hómersþýðingarnar í fyrrnefndri grein nefnir Kristján
hversu vel Sveinbirni tókst upp við að nota orðfæri íslenskra fornbókmennta til
þess að endurspegla fornlegan blæ frumtextans. Sveinbjörn þurfti á stundum
að „teygja aðeins á slíkum orðum“ eins og Kristján orðar það, „til að þau nái til
grískunnar“ og jafnframt iðkaði hann að setja saman ný orð að fornri fyrir­
mynd. Slík orðasmíð er ekki einkenni á þýðingu Kristjáns, enda býr hann,
þýðandi við upphaf 21. aldar, að hefð sem segja má að Sveinbjörn sé upphafs­
maður að. Það þarf til dæmis ekki lengi að lesa í Ummyndunum áður en fyrir
verður orðið ‘ljósvaki’ – í allri sinni fegurð – og er á sínum stað í lýsingu á til­
urð heimsins. Manni verður hugsað til orðasmiðsins Jónasar Hallgrímssonar,
sem var nemandi Sveinbjarnar og skóp þetta orð þegar hann þýddi stjörnu­
fræði Úrsíns á íslensku, en jafnframt má hugleiða út frá þessu eina orði þá list
sem virðist leika í höndum Kristjáns, að koma klassíkinni til okkar á léttu og
leikandi nútímamáli sem er auðugt án rembings og ber áreynslulaust í sér hefð
og auðlegð tungunnar. Eftirtektarvert er hvernig hann leggur sig fram um að
veita inn í textann margbreyttum og misgömlum orðaforða. Til dæmis má
taka, að um þá skepnu sem er hálfur hestur og hálfur maður hefur Kristján
bæði orðið ‘kentár’ og ‘elgfróði’ en fyrirbærið hét ‘bergrisi’ í Hómersþýðingum
Sveinbjarnar. Eða þegar hann velur orðalagið ‘þrem sinnum’ í stað hins
nútímalega ‘þrisvar’ þegar Medea svæfir drekann: „Eftir að hún hafði skvett
yfir hann óminnissafa sérstakrar jurtar og haft yfir þrem sinnum orðin sem
valda værum blundi …“(194). Þannig er nostrað við stórt og smátt með þeim
árangri að setningar hrynja eðlilega, samfella er í stílnum en jafnframt ekkert
lát á orðgnóttinni. Þetta er úrvalsþýðing.
Þýðingarstarfið sjálft er ein tegund ummyndana og nauðsynlegt viðgangi
bókmenntanna. En þess utan ummyndast bókmenntir í myndir, myndir í tóna
og þannig áfram þvers og kruss. Óvíd endurtúlkaði grísku sagnirnar, bjó þeim
nýjan búning hetjulagsins og skóp þeim langlífi sem útbreiðsla latínunnar í
Evrópu gulltryggði. Þar með var kominn sameiginlegur brunnur sem skáld og
listamenn álfunnar sóttu stöðugt í með þeim afleiðingum að heimsókn í
listasafn á meginlandinu leiðir iðulega til stefnumóts við einhverjar af hinum
litríku persónum Ummyndananna. Íslensku þýðingunni fylgja ætingar úr
franskri útgáfu verksins frá 1770 sem byggðar eru á teikningum eftir þarlenda
málara og gefa hugmynd um þennan myndheim. Og enn verða til ný verk á