Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 123

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 3 123
irnir hin nýja prestastétt. Guðleysið virtist oftar en ekki fara með sigur af
hólmi í glímu mannsins við Guð. Nýir tímar án Guðs voru runnir upp að því
er virtist, öld styrjalda, þjáningar og dauða gekk í garð. En jafnvel þótt Guð
fengi að vera inni í myndinni, hvernig var hann þá, persónulegur, ópersónu­
legur? Vandinn virtist óyfirstíganlegur að fá svör við þessum spurningum. Og
einnig við upphaf tuttugustu og fyrstu aldar þegar guðir trúarbragðanna voru
komnir óþægilega nærri hver öðrum: hver þeirra er hinn sanni Guð? Í einum
og sama stigagangi í Breiðholtinu eru hugsanlega fulltrúar allra heimstrúar­
bragðanna til heimilis. Grétuspurningin er samt ekki horfin úr huga manns­
ins. Það er svo annað mál að guðleysið á sér einnig sögu, hún er enn býsna
nærtæk tuttugustu aldar manninum og verður sjálfsagt rituð fyrr en varir. Það
verður spennandi saga.
Það er hægara sagt en gert að halda utan um viðfangsefni eins og þetta, sem
spannar í það minnsta fjögurþúsund ár, alla ritaða sögu mannsins, öll svið
menningarinnar og öll trúarbrögð heimsins. Árni Bergmann sýnir því tals­
verða áræðni með bók sinni Glíman við Guð, sem kom út 2008. „Glíman við
Guð er saga vonbrigða“ segir höfundur (111). Það virðist samt eiga að takmörk­
uðu leyti við hans eigin glímu. Hann fer þá leið að rekja söguna bæði í formi
samtals vinanna Einars og Sveins, sem eru hans annað „ég“, en einnig með
hraðferð yfir sviðið eins og það kemur honum fyrir sjónir og er meginefni
bókarinnar.
Árni Bergmann rekur bernskuminningar úr Keflavík; trú barnsins var ein­
læg: „Ég ólst upp við friðsæla trú mömmu og ömmu og afa“ (180). En tímar
hennar líða í lífi mannsins og veruleiki trúarinnar kemur til hans á ný í ýmsum
myndum eftir flóknum leiðum úr óvæntum áttum. Spurningar trúarinnar
sækja á hægt og sígandi, þær koma til hans í reynslunni, í vitsmunalegum
pælingum, í siðferðislegum ákvörðunum; í raun virðast fá svið lífsins undan­
skilin. Höfundur sýnir með dæmum hvernig þessir hlutir gerast.
Hann rekur viðhorf margra fræðimanna en sækir þó einkum í sjóð fagur­
bókmenntanna þar sem hann er á heimavelli og sýnir með vel völdum dæmum
hvaða myndir glíman við Guð hefur tekið á sig í bókmenntum síðari tíma.
Réttilega segir hann að það hafi verið „rússnesku meistararnir sem glímdu við
Guð af mestum glæsibrag“ (181). Árni segist fyrst hafa skilið það við lestur
verka Dostojevskíjs „hve frábær vettvangur skáldsagan er til að lýsa Jakobs­
glímunni miklu, innri átökum um hinstu rök“ (182). Sjálfur fór hann í fótspor
snillinganna að þessu leyti í meistaraverki sínu um Þorvald víðförla sem „tekur
þátt í sígildri leit að trausti á tilverunni“ (188). Hann sleppir ekki átökum um
efnið milli trúar og raunvísinda, sálfræðin fær sinn skammt. Sjónarhornið er
ekki aðeins kristnar hugmyndir um Guð heldur einnig annarra trúarbragða,
þar sýnir höfundur styrk sinn í þekkingu á gyðingdómi en fjallar einnig lítils
háttar um islam og búddhisma. Þekking hans á kristinni guðfræði síðustu
aldar leynir sér ekki og í reynd er þar meginstyrkur bókarinnar.
Glíman við Guð snýr ekki aðeins að Guði heldur er sú spurning aðeins hluti
af spurningunni um trú almennt. Hvað er trú, hvers virði er hún? Rökin fyrir