Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 83

Tu n g a n s va r t a
TMM 2015 · 4 83
förunauta sem takast saman á við vanda, allt frá Guðdómlega gleðileiknum
og Don Kíkóta til sagna af Sherlock Holmes og fleiri nútímapersónum,
en jafnframt ýmsar skráðar samræður (spurningar og svör) lærlings og
meistara sem rekja má allt aftur til fornklassískrar ritmennsku og mennta­
hefðar. Eco skapar mikla dýpt í þessu sambandi með því að láta Adso vera
sögumann, veita okkur aðgang að sýn hans og að því að virðist beinum við­
brögðum hans við atburðum, en minna jafnframt reglulega á að hann skrifi
söguna löngu síðar, þegar hann veit að hann á skammt ólifað. Adso virðist
hafa átt reglusama munkævi allar götur síðan þeir Vilhjálmur kvöddu hinar
rjúkandi rústir á klausturhæðinni, veröld sem hefur liðið undir lok. Vikan
í klaustrinu og kaflaskipting skáldsögunnar – og væntanlega mestöll ævi
Adsos – eru nákvæmlega mældar í eyktamörkunum sem stýra lífi klaustur­
búa, en skáldsagan byggir samhliða á gerólíkri tímavirkni. Æviuppgjör
Adsos nær í reynd til þessarar einu viku í ónefndu klaustri á Ítalíu og þeirra
viðburða sem skóku líf hans en sem hann „slapp“ svo frá inn í reglubundna
tilveru sína. Þessi stutti tími verður þannig ævilangur og sýnir afstæði
tímans sem mælistiku á lífsreynsluna, þroskann og minnið.
Heimsmálin
Eins og áður sagði eru sterk sjálfsöguleg einkenni á þessu verki Ecos. Þetta
er saga sem veit af sjálfri sér og tilurð sinni, bók sem veit að hún sprettur
af öðrum bókum. Meintur þýðandi og útgefandi segir í lok formála síns að
hann hafi notið þess að láta gamminn geisa og
mér verður það til hugarléttis og hughreystingar að finna hve órafjarri þetta er í
tíma […] og glæsilega laust við alla skírskotun til okkar tíma, og hvað tíðina snertir
víðsfjarri vonum okkar og vissu.
Því þetta er bók um bækur, ekki um hversdagslega eymd, og þegar hún er lesin getur
það leitt okkur til þess að hafa yfir með þeirri miklu eftirhermu Tómasi frá Kempis:
„In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro.“ (11)
Þótt það sé vissulega rétt hjá Tómasi að stundum finni maður hvergi
raunverulega hvíld nema úti í horni með bók, hafa endurnýjuð kynni af bók
Ecos og Thors undirstrikað að þessi formálsorð missa gersamlega marks og
eiga að gera það. Í raun grefur formálaritari undan sjálfum sér þegar hann
segir í upphafsorðum frá því að hann hafi komist yfir frönsku þýðinguna
af handriti Adsos þann 16. ágúst 1968. Næstu daga er hann staddur í Prag
og ekki er vikan liðin þegar sovéskar hersveitir réðust „inn í hina vansælu
borg“ (7), en hann sleppur með bókarfeng sinn úr landi í tæka tíð, kemst
á ástarfund í Vín, sem síðan reynist endasleppur, svo að minnir nokkuð á
ástarstund Adsos í eldhúsinu undir bókasafninu síðla árs 1327.
Þetta er bók um bækur, bók um ástir, en sannarlega líka bók um okkar
tíma, vonir okkar og óvissu – og um okkar heim á mismunandi tímum.