Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 26

B r y n h i l d u r Þ ó r a r i n s d ó t t i r
26 TMM 2015 · 4
en af stelpunum þurfi ekki að hafa neinar áhyggjur. Orðræðan kallar fram
stress meðal höfunda og útgefenda; skyldu hinir fáu læsu strákar vilja þessa
bók? Er ekki vissara að hafa strák sem aðalpersónu því að strákar lesa bara
um stráka? Er ekki vissara að auglýsa frekar bækur eftir karlmenn þar sem
þeir geta kveikt í strákunum? Hún er nefnilega lífsseig sú mýta að strákar
lesi bara bækur eftir karlmenn og um stráka. Hún er líka lífsseig sú mýta að
strákar lesi lítið vegna þess að konur séu allsráðandi í stétt barnabókahöf­
unda. Barnabókaútgáfan var vissulega borin uppi af konum fyrir nokkrum
árum en einhverra hluta vegna hafa karlmenn verið nær allsráðandi sl. ár.
Hún er ekki séríslensk þessi drengjaorðræða um lestur, lestrarvenjur eru
víðast á Vesturlöndum með þessu móti – stelpur lesa miklu meira en strákar.
Kari Sverdrup (2006) bendir á að fullyrðingin um að drengir lesi ekki bækur
um stelpu í aðalhlutverki sé viðtekin meðal rithöfunda og útgefenda. Hún
telur að kvenrithöfundar hafi tekið þetta til sín og hafi þess vegna alltaf að
minnsta kosti einn strák sem aðalpersónu. Þetta viðhaldi ójöfnum kynja­
hlutverkum í barnabókum þar sem karlkynið hefur mun oftar verið í aðal­
hlutverki en kvenkynið.39
En hvernig mótast svona hugmyndir? Að drengir geti bara lesið um drengi
en stelpur um bæði kyn? Eitthvað hlýtur það að vera í bókmenntauppeldinu
sem kallar þetta fram. Nærtækast er að skoða bækurnar sem börnin alast
upp við; myndabækurnar sem börnin kynnast meðan þau eru að móta hug­
myndir sínar um eigið kyn og annarra. Skyldu stelpur og strákar sjá jafn­
margar og jafnspennandi fyrirmyndir í slíkum bókum?
Byrjum á að skoða fjöldann. Íslenskar myndabækur 2014 skiptust sem
hér segir: Í 13 þeirra var karlkyns aðalpersóna en í átta var hún kvenkyns.
Í einni bók voru aðalpersónur hvorugkyns skrímsli. Börn (bæði strákur og
stelpa eða mörg börn) voru í aðalhlutverki í fjórum og í jafnmörgum voru
dýr. Tvær bækur fjölluðu um Jólasveinana þrettán og foreldra þeirra – séu
þær taldar með skekkist allverulega hlutfall kynjanna, svo ég sleppi þeim.
Staðan er 13­8 fyrir stráka.
Þýddu myndabækurnar hafa mun ójafnari kynjahlutverk. Í 20 þýddum
myndabókum eru karlkyns aðalpersónur en aðeins sex hafa kvenkyns aðal­
persónu. Dýr án nafns eru í aðalhlutverki í fimm bókum. Karlkynið er þar
algengara en ekki er alltaf ljóst hvort það er þá líffræðilegt eða málfræðilegt
kyn dýrsins svo ég undanskil þessar bækur. Ég sleppi líka bendibókum
og orðabókum sem eru án persóna en rétt er þó að nefna fjórar þýddar
myndabækur um bíla eða vinnuvélar sem í sjálfu sér eru hvorki um stelpur
né stráka en markaðssettar fyrir drengi. Staðan er orðin 33­14 fyrir stráka þó
að bílabókunum sé sleppt.
Börn fá skýr skilaboð strax frá fyrsta myndabókafletti um að mun
algengara og þar með eðlilegra sé að strákar séu í brennidepli en stelpur.
Sams konar kynjaskiptingu sjá börnin í teiknimyndum og bíómyndum.40
Öll athygli læsisumræðunnar hefur beinst að drengjum. Nýjar bóka­