Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 78

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
78 TMM 2015 · 4
án þess að eftir því hafi verið tekið, en hinsvegar hafi lesendum oftar en ekki
þótt hann setja inn tímaskekkjur, semsé síðari tíma hugmyndir, einmitt þar
sem hann hafi sótt sér efni beint úr raunverulegum miðaldaritum. Hann
telur sig því hafa nokkurn vitnisburð um að samræða miðalda og nútímans
í bókinni sé trúverðug, eins og hún verði að vera í sögulegum skáldsögum.8
Látum því hinn póstmóderníska leik og flaum stemmast hér af sögulegum
baksviðum verksins, sem nánar verður vikið að síðar.
Með viðkomu í (mynda)smiðju Thors
Fáeinum mánuðum eftir að ég las söguna á ensku frétti ég að verkið væri
væntanlegt í íslenskri þýðingu Thors Vilhjálmssonar. Hún kom út seint á
árinu 1984. Ég eignaðist hana þegar ég kom til landsins í sumarfrí 1985 og
verkið gekk umsvifalaust í endurnýjun lífdaga hjá mér. Íslendingar telja sig
hafa allgreiðan aðgang að eigin miðaldatextum og þau verk eru því vart
afvega þegar þýða skal sögu sem á að gerast á þessu langa fæðingarskeiði
vestræns nútíma, eins og Umberto Eco lýsir miðöldum.9 Ekki þarf að lesa
lengi í texta Thors til að sjá að heimavöllur þýðandans nær til miðalda.
Fyrsti hluti skáldsögunnar er formáli eftir ónefndan höfund, sem reyndar á
að vera þýðandi verksins og sá sem býr sögu Adsos í hendur nútímalesenda.
Þessi ónefndi þýðandi – sem í þýðingu kallast óhjákvæmilega á við þann
sem í reynd þýðir skáldsögu Ecos á annað mál (eiginlega fer sérdeilis vel
á því að lesa þetta verk í þýðingu) – kveðst ekki vita hvaðan hann fái hug­
rekki til að setja verkið fram með þessum hætti: „Proprio non so perché mi
sia deciso a prendere il corragio a due mani e a presentare come se se fosse
autentico il manoscritto di Adso da Melk.“ Weaver þýðir þetta svo: „I really
don‘t know why I have decided to pluck up my courage and present, as if it
were authentic, the manuscript of Adso of Melk.“10 En Thor þýðir klausuna á
þennan veg: „Ekki veit ég hvað fær mig til að kosta hugann að herða og bera
þetta á borð eins og um væri að ræða upprunalegt handrit Adso frá Melk“
(10).
Þetta hefði Borges kunnað að meta. Í útleggingu á texta sem hinn meinti
útgefandi og þýðandi verksins á ítölsku skrifar – eftir að hafa að eigin sögn
þýtt það úr frönsku en handan franska textans ku vera hinn upprunalegi
eftir Adso á latínu – bregður íslenski nútímaþýðandinn fyrir sig orðum Þóris
jökuls úr Sturlungu („Upp skaltu á kjöl klífa, / köld er sjávar drífa, / kostaðu
hug þinn að herða, / […]“) – orðum sem voru sögð og rituð áður en saga
Ecos á að gerast. Þannig tekur Thor þátt í þeim leik sem hefst strax í upp­
hafi þegar lesandi mætir orðunum „Handrit, nema hvað“ („Naturalmente,
un manuscritto“), sem hafa íronískan og galsafenginn hljóm. Þarna er
einhver „rödd“ sem segir okkur að ekkert frumlegt sé á ferðinni, hér sé
einfaldlega fylgt þeirri kunnu aðferð að láta skáldsöguna sækja sannferðug­
leika sinn í handrit sem einhver eigi að hafa fundið. Þetta er sjálfsögulegur