Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2015 · 4 137
kvæð, hvorki út í þá góðu vinnu sem
bókaútgefendur hafa þó unnið, né í garð
þeirra sem gefa út sjálfir, þá er ljóst að
þetta skapar nokkuð furðulegt vægi. Svo
virðist sem skilaboð stærri forlaga séu
þau að furðusögur tilheyri börnum og
unglingum, sem er alrangt, fantasían er
mun víðfeðmari en það, eins og lauslegt
yfirlit yfir heimsbókmenntasöguna (eða
bara íslenska bókmenntasögu frá mið­
öldum) sýnir glöggt. Sjálfsútgáfurnar (og
minni útgáfurnar) eru einmitt til marks
um það hversu áhuginn er mikill. Hér er
hópur fólks sem leggur verulega mikið á
sig til að búa til nýjan bókmenntaheim.
Ég hef ekki náð að skoða allt þetta efni
en það er ljóst að heilmikið er að gerast,
margar sögurnar eru áhugaverðar – en
líða mjög fyrir skort á yfirlestri, bæði rit­
stjórn og prófarkalestri. Þetta gerir því
miður lítið til að auka á vægi þessa efnis
innan íslensku bókmenntastofnunarinn­
ar. Það er því kannski eðlilegt að höf­
undur sem er með góða hugmynd að
blóðugri epískri fantasíu hiki við að fara
inn á þennan markað, ekki síst ef annað
og betra býðst.2
Líkt og svo margar fantasíur af þessu
tagi vísar The Valhalla Saga til Hringa­
dróttinssögu og einnig má sjá ummerki
Krúnuleikanna. Það eru þó helst Íslend­
ingasögurnar sem koma upp í hugann,
meðal annars heitir ein persóna fyrstu
bókarinnar Egill, kallaður Egill Jötunn,
og fer fyrir flokki berserkja. Fjölmörg
önnur nöfn eru sótt til Íslendingasagna,
sem og persónueinkenni. Skáldsagan er
því ekki aðeins norræn miðaldafantasía
heldur einnig dæmi um vel heppnaða
tilfærslu menningararfs, frá fornbók­
menntum yfir í bókmenntaform sem
nýtur mikilla vinsælda í nútímanum.
Fantasían birtist fyrst og fremst í nær­
veru goðanna, en kemur einnig fram í
galdri og þá sérstaklega rúnagaldri og
ákvæðavísum.
Það er reyndar gaman að bera sögu
Snorra saman við Hér liggur skáld
(2012) eftir Þórarin Eldjárn, en þar var
einnig á ferðinni afar ánægjuleg upp­
færsla á íslendingasagnaarfinum. Nálg­
unin er þó gerólík, því þrátt fyrir að
innhalda galdur og hasar, alveg eins og
Swords of Good Men, þá er Hér liggur
skáld verk sem er vandlega rammað inn
af þjóðmenningunni, sviðsett á Þing­
völlum, en sagan er einskonar endur­
skrifun á íslendingaþætti. Það breytir
ekki því að aðdáendur fantasía ættu
algerlega að geta notið hennar.
Eitt af því sem gerir fantasíu Snorra
svo áhugaverða er að honum tekst að
sigla framhjá hefðbundnum og einföld­
um andstæðum sem iðulega eru taldar
fylgja fantasíum (og öðrum afþreyingar­
verkum). Eins og fram hefur komið
gengur söguþráðurinn að hluta til út á
átök milli trúarbragða.3 Nánar tiltekið
norrænu goðatrúarinnar og kristni. Í
fyrstu bókinni setur Snorri þetta upp
sem samspil hins forna og nýja,
kristninni fylgir ekki bara trú heldur
ber hún með sér nútímann. Seinna
bendir Óðinn á að vald hans sé að
dofna, því fólki finnist það ekki þarfnast
hans lengur.
Þó er það engan veginn svo að Snorri
upphefji annað á kostnað hins, né fer
hann þá leið að stilla þessu upp sem ein­
földum átökum góðs og ills. Þó ljóst sé
að öllu vafasamara lið fylgi fornum sið,
þá er Ólafur langtífrá alfullkominn, eins
og kemur ljóslega fram þegar líður á þrí­
leikinn. Trúarbrögðin eru ekki einfalt
mál, þeim er beitt í valdabaráttu og hvor
fylking um sig er margklofin af svikum
og græðgi – eða hagsmunaárekstrum
eins og það er kallað í dag. Hugsjónir
eru því takmarkaðar, en þó leynist gott
og heiðarlegt fólk inni á milli.
Með því að fylgja eftir völdum pers­
ónum eru ákveðnar áherslur lagðar.