Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 87

Tu n g a n s va r t a
TMM 2015 · 4 87
En einnig þar eru virk mörk; aðgangi að bókunum er vandlega stýrt og sumar
eru á bannlista. Í þessum efnum er Vilhjálmur gagnrýninn og snemmborinn
talsmaður upplýsingarinnar. Tæknibrellum er beitt til að hamla aðgangi að
bókasafninu. „Vísindunum er beitt til þess að formyrkva fremur en upplýsa“,
segir Vilhjálmur. „Ekki geðjast mér að því“ (166).
Eftir því sem maður kynnist Vilhjálmi betur við endurtekinn lestur, þeim
mun skýrar kemur í ljós hversu brigðull hann er í lausnalist ráðgátanna,
þótt hann hafi vakið hrifningu í upphafi sögu þegar hann segir til um ferð
hestsins Brunello með því að ráða í nærtæk tákn. Gáfur hans eru ekki sú
snilld lögreglurannsakandans sem iðulega er hampað í glæpasögum. Mis­
tækur og villuráfandi dregst hann inn í og verður óbeinn þátttakandi í
atburðarásinni. „Þarna varð Vilhjálmi á í messunni“ skrifar Adso á einum
stað (328), og fer vel á íslenska orðalaginu um ein af mistökum táknatúlksins.
Og undir sögulok freistast hann enn á ný til kappræðna við Jorge – þær eru
raunar snilldarkafli – og gleymir að halda þétt um handritið dýrmæta, sem
hann var þó kominn með í hendur, og að huga að öllum aðstæðum eins og
glöggskyggn rannsóknarlögregla. Fyrir vikið fer allt úr böndum, Jorge byrjar
að éta Aristóteles og eldur verður laus. Skáldsagan er öðrum þræði hrak­
fallasaga Vilhjálms. Hann játar sig sigraðan í lokin. „Það sem ég hef ekki
skilið er afstaðan milli táknanna“, „[ég hef] fylgt eftir eftirlíkingu af reglum,
þegar ég hefði átt að vita vel að það er engin regla í alheiminum“ (458–459).
En það sem einnig gerðist var að hann gleymdi sér við að vera manneskja
af holdi og blóði. Hann er maður íhyglinnar fremur en skjótra úrræða. Þrá
samferðamanna hans eftir „hreinleikanum“ vekur honum ótta og þegar
Adso spyr hvað skelfi hann mest við hreinleikann, svarar hann: „Flýtirinn“
(360). Hann er breyskur maður en hann hefur jafnframt umburðarlyndi
gagnvart breyskleika annarra og ríkan skilning á fjölbreytileika mannlífsins.
Viðhorf Vilhjálms koma skýrt fram í samanburði við vin hans, rétttrúar­
manninn Ubertino af Casale – sem segir á einum stað, klippt og skorið:
„Hérna megin er kór engla, hinum megin gín við kjaftur helvítis“ (217). Vil­
hjálmur tekur hins vegar málstað náttúrukönnunar og þekkingar, sem nýta
eigi „til að bæta mannkynið“ (64). Og hvað sem líður glöpum hans við rann­
sókn morðmála, þá standast orð hans um að hann sé að kenna Adso „að bera
kennsl á þau teikn sem heimurinn notar til að tala eins og stór bók“ (27). Eins
og Adso er Vilhjálmur sérlega vel gerð persóna af höfundarins hálfu. Þótt
við verðum að geta okkur til um það hvað á kreiki sé djúpt í hugskoti hans
– það reynum við að gera út frá teiknum textans – þá er hann sérlega eftir­
minnilegur persónugervingur húmanismans, og fellur þá í eitt almennur
og fræðilegur skilningur þess hugtaks. Hann fræðir Adso m.a. um framlag
Araba til þekkingarheims Vesturlanda og um nauðsyn tungumálakunnáttu
í könnun annarra menningarheima (157).
Fjölmenningarlegur hugarheimur Vilhjálms speglast í heimsbókasafninu
mikla á klausturhæðinni, nema hvað hann myndi vilja opna öll rit þess