Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 59

H i n g u l a s t r ö n d S i n b a ð s
TMM 2015 · 4 59
söngva. Í heildarsafni Yeats eru yfir sjötíu ástarljóð eða ljóð um ástina, en
ekkert þeirra er bein ástarjátning eða lýsing á yndisleik hinnar heittelskuðu.
Sína grundvallarreglu skýrði Yeats svona: „Úr deilum við aðra sköpum við
þrætulist, en úr deilum við eigið sjálf sköpum við ljóðlist.“62 Ljóð Yeats eru
einmitt full af slíkum innri deilum sem skilja bæði hann og lesendur eftir í
vafa og óvissu. Í frægasta pólitíska ljóði Yeats, Easter, 1916 (Michael Robartes
and the Dancer 1921), um írsku Páskauppreisnina, eru forsprakkar hennar
mærðir og hæddir í senn, dauði þeirra harmaður en líka spurt hvort hann
kunni að vera tilgangslaus. Hið nýja Írland eldmóðs og vopnaðra uppreisnar­
manna er í senn fagurt og ógnarlegt: „A terrible beauty is born.“ Og þegar við
lesum sögur og ljóð Yeats um álfa er erfitt að greina hvort þeir eru til ills eða
góðs, harms eða gæfu. Um tónlist þeirra yrkir hann: „And never was piping
so sad / And never was piping so gay.“ (The Host of the Air í The Wind among
the Reeds.) Nærri má geta hvað Yeats hefði þótt um obba íslensks skáldskapar
nítjándu aldar, með öllum sínum ættjarðarljóðum, sveitarómatík, augljósum
ástar­ og trúarjátningum og óðum til mæðra.
Í ljóðum Yeats birtist því sveitin ekki sem augnayndi og búsæld, heldur
sem tengiliður jarðlífs og handanheima. Á sinn hátt trúði Yeats sjálfur á álfa.
Þeir voru kannski ekki nákvæmlega eins og þjóðsögurnar lýstu, enda bar
þeim ekki alltaf saman, en eitthvað í þá áttina. Þeir voru vitrun sveitafólksins
um önnur tilverustig, vitrun sprottin af nánu sambandi við jörðina kynslóð
eftir kynslóð. Áhugi Yeats á þjóðtrú, álfum og írskum fornsögum var af
sama meiði og áhugi hans á dulspeki, Búddisma, nýplatónisma og göldrum.
Allt tengdist þetta sjáandanum, hugsýn hans á æðri og algildan sannleik,
frummyndirnar og teikn hinnar eilífu fegurðar. Bændurnir hans Yeats og
indverskir þulir frá elstu tíð „kinka kolli hver til annars yfir haf tímans,
og eru fullkomlega einhuga.“63 Á þessum árum horfði Yeats til jarðar, ekki
himna, í leit að hinu guðlega. Fyrir honum höfðu sveitin og þjóðsögurnar
öðrum þræði guðspekilegt gildi, sem þó er ekki troðið í lesendur ljóða hans.
Við lestur þeirra getur sá sem þekkir til Yeats haft þetta í huga, en ljóðanna
má þó vel njóta án þess.
Maður og bergmál
Eftir 1900 orti Yeats miklu minna um Sligo, og ekki neitt frá 1905 til 1913. Í
ljóðabókunum átta eftir 1913 eru alls fimmtán ljóð sem tengjast Sligo, þar af
fjögur í hans síðustu bók, Last Poems, útgefinni 1939 eftir dauða hans. Þema
þessara síðari ljóða Yeats um Sligo er allt annað en hinna fyrri. Draugurinn í
Drumcliffe og Eoghen Bell sem heygður er á Knocknarea koma að vísu fyrir
hvor í sínu ljóðinu (The Old Stone Cross í New Poems og The Black Tower í
Last Poems), en að öðru leyti fjalla þessi ljóð um mannfólk. Að hluta til er
ástæðan sú að trú Yeats á álfa og þjóðsögur sem lykil að stórum sannleika var
farin að dvína. Helsta ástæðan er þó sú að með aldrinum fór Yeats í auknum