Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 75

Tu n g a n s va r t a
TMM 2015 · 4 75
Lykilvísbending um vægi slíkra bóka er þá samtal þeirra, ekki aðeins við
aðrar bækur, heldur við tímann – við sögulega fortíð og við samtíð lesandans
hverju sinni.
Í þeim skilningi er Nafn rósarinnar tvímælalaust mælistika á vegferð þess
lesanda sem hér skrifar. Um leið viðurkennir hann verkið sem sameign: vett­
vang samtals við fjölmarga aðra lesendur. Þetta er verk sem sló í gegn víða
um lönd, m.a. á Íslandi, og eignaðist skjótt aðdáendur jafnt í hópi svokallaðra
almennra lesanda sem meðal gagnrýnenda og fræðimanna; og jafnvel þeir
fræðimenn sem létu sér fátt um finnast hafa vafalaust margir séð í bókinni
tímanna tákn. Hún varð nefnilega ein þeirra bóka sem þóttu bera glögg
merki „póstmódernisma“, en það hugtak fór sem logi um akur fræðanna á
níunda áratug síðustu aldar.
En forsendur fyrir mati manns á verkinu geta verið mismunandi eftir
því hvenær spurt er. Í huga sumra er Nafn rósarinnar kannski enn fyrst og
fremst póstmódernísk saga frá níunda áratugnum, en hér verður því haldið
fram að hún sé umfram allt bókasafn. Hún er margar bækur, ekki aðeins að
því leyti að hún er samsett úr heilu safni annarra bóka, heldur getum við nú
metið reynsluna af ferð hennar um mannsaldur (á hinum gamla kvarða),
semsé í hálfan fjórða áratug, í heimi sem virðist hafa tekið stakkaskiptum.
Fyrir rúmu ári, þegar Ríkisútvarpið hleypti af stokkunum vikulegum þætti,
„Bók vikunnar“, þætti sem í nafni sínu vísar á tilurð bókasafns, var við hæfi
að bók Ecos um heimsbókasafnið skyldi verða fyrst fyrir valinu. Ég var
beðinn að koma í þáttinn til að ræða skáldsöguna og það var mér gleðilegt
tilefni til að endurnýja kynnin af verkinu, en ég áttaði mig síðan á því að ég
var ekki aðeins að lesa bókina aftur, heldur líka að „lesa“ mín fyrri kynni
af henni. Bæði ég og bókin höfðum breyst, rétt eins og umheimurinn. Og
þessi endurnýjuðu kynni vöktu forvitni mína og ánægju, en það er ekki
sjálfgefið, því eins og Stefán Hörður Grímsson kemst að orði í ljóðinu „Að
farga minningu“: „Sagnir um öskufall / við endurfundi / hefur margur
sannreynt“.2 Sumar ljúfar stundir er ef til vill best að geyma í gömlu minni
og reyna ekki að leita þær aftur uppi með markvissari hætti, en aðrar eru
þess eðlis að endurfundir glæða andann og styrkja jafnframt trú manns á
að menning geti verið eitthvað sem endist, jafnvel þegar endingin felur í sér
vissar breytingar.
Völundarhús og sjálfsaga
Ég er svo heppinn að eiga enn vitnisburð um fyrstu kynni mín af verki Ecos,
en ég var þá í doktorsnámi í Bandaríkjunum. Ég las The Name of the Rose
sumarið 1984, þ.e.a.s. enska þýðingu Williams Weavers, en hún hafði komið
út árið áður og vakið óvenju mikla athygli vestan hafs, þar sem þýðingar
hafa almennt átt mjög erfitt uppdráttar. Spássíumerkingar mínar og laus­
blaðapár ber þess glöggt vitni að ég var um þær mundir að lesa fræðirit Ecos