Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 89

Tu n g a n s va r t a
TMM 2015 · 4 89
mynd, mæta óreiðu lífsins og mótsögnum lífsreynslunnar, þótt hún sé ekki
heldur án reglna. Táknfræðingurinn Vilhjálmur er stöðugt að leita að „reglu
um samsvörun“ (158), vegna þess að hann veit að tákn hafa ekki merkingu
án slíkra reglna. En reglurnar eru ekki klappaðar í stein, heldur lifandi rétt
eins og það mannlíf sem notar þær til samskipta.
Vilhjálmur birtist í sögunni í senn sem vísindamaður og trúmaður, en
ljóst er að þekking og lífsreynsla hafa beint honum frá bókstafs­ og hrein­
trúarstefnu. Adso skrifar að því eldri sem hann verði „og því meir sem ég fel
mig vilja Guðs, þeim mun minni mætur hef ég á þeirri greind sem vill vita
og þeim vilja sem vill gera: og ég viðurkenni trúna sem hið eina hjálpræði,
þá trú sem kann að bíða í þolinmæði án þess að spyrja of mikils“ (367). Árin
hafa fjarlægt hann lærimeistaranum enska, en sú „ævisaga“ sem hann skrifar
andæfir hins vegar sjálf þessari lýsingu hans. Hér komum við aftur að mið­
punkti skráðra minninga hans: „Á einustu jarðnesku ástinni í lífi mínu vissi
ég ekki, og vissi aldrei, nafnið“ (379). Í skrifum hans býr einskonar ígildi
þess nafns. Rósin er vitaskuld tákn, meðal annars fyrir stúlkuna og ástar­
reynslu Adsos, en í heiti skáldsögunnar eignast rósin jafnframt „nafn“ sem
vísar til alls sem gerðist þessa sjö daga. Segja má að hún ali af sér hugtak
þeirrar sögu sem Adso skráir, svo vísað sé til orða Vilhjálms sem ég gerði
að einkunnarorðum þessarar ritsmíðar.14 Í verki Ecos er sú reynsla öll, þótt
hún taki einnig til skelfilegra atburða, tjáning og nafngildi jarðneskrar ástar
í breiðum skilningi, ástar á mannlífi og leitar eftir þekkingu á sjálfum sér,
öðrum og umhverfinu. Sú ást og leit kann að eiga sér reglur en þær eru ekki
heilagur sannleiki. Í uppnámi sínu þar sem hann horfir á bókasafnið brenna
víkur Vilhjálmur að ótta Jorges við annað bindi Aristótelesar, „vegna þess
að það kenndi í rauninni að skrumskæla ásjónu sérhvers sannleika, til þess
að við yrðum ekki þrælar uppvakninga okkar. Kannski er hlutverk þess sem
ann mönnunum að láta hlæja að sannleikanum, að láta sannleikann hlæja,
vegna þess að eini sannleikurinn er sá að læra að gera sig frjálsan af hinni
sjúklegu ástríðu til sannleikans“ (458).
Sem þýðir ekki að sannleikur sé ekki til, heldur að hann sé hverju sinni
táknlykill, merking, menning sem mannskepnan býr til, mishaldgóðar
reglur um hin jarðnesku tengsl, um jörðina sem við fáum að nema og snerta
og eiga með öðrum um stundarsakir. Það samband er í senn háð þekkingu
og tilfinningum, en einnig ímyndunarafli, skáldskap. Það er þetta sem
kyndir undir andúð Jorges á heimspeki og hatri hans á skáldskap. Hann
segir að skáldskapur „lifi á lygum“ (108). Að einu leyti gæti Umberto Eco
tekið undir þetta. Í meginriti sínu um táknfræði segir Eco að táknfræði lúti
að öllu sem hægt sé „að meðtaka sem tákn. Tákn er hvaðeina sem hægt er að
meðtaka sem svo að það komi gagngert í stað einhvers annars. Þetta annað
þarf ekki endilega að vera til eða að vera einhversstaðar einmitt þegar táknið
verður staðgengill þess. Þannig er táknfræði í grundvallaratriðum fræðigrein