Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 34

berjatrénu og kaupa aldrei skartgripi sem vega
minna en 700 grömm munu aldrei kjósa „jakka-
fatamennina". Og þægilegu Útilífs-mennirnir
með Birkenstock-munstrið á iljunum munu
aldrei kjósa hinar andlitsstrekktu, gulltenntu og
ginkenndu dísir Valhallar. Þannig eru íþrótta-
búningar stjórnmálanna, þar til liðin fara inn á
völlinn: Á Alþingi er öllum gert að ganga í jakka-
fötum með bindi. „Vinstri-mennirnir" bæta sér
það upp með öllum tegundum af skeggi. Eng-
inn þingmaður Sjálfstæðisflokksins myndi láta
sér detta í hug að mæta órakaður til þings.
It's all about hair. Ég sé á mynd í Morgun-
blaðinu í dag að þú ert búinn að raka af þér
skeggið.
Þessi skilgreining á pólitískum dilkadrætti
fólks kann að virka yfirborðskennd en hún er
það ekki. Þörfin að tilheyra öðru hvoru liðinu
ristir dýpra en svo að nokkur málefnaleg um-
ræða fái nokkru sinni breytt henni. Þetta hef ég
reynt á eigin skinni: Ég varð þeirrar óvæntu
ánægju aðnjótandi í vetur að Hannes Hólm-
steinn Gissurarson skrifaði hólgrein um bók
eftir mig í Morgunblaðið. Málefni greinarinnar
var reyndar að mestu fremur sjálfsögð for-
dæming á alltof áralöngum stalínisma Halldórs
Laxness: sorglegum þætti í ævi stórskálds,
sem allir gætu tekið undir, en greinin var skrif-
uð af röngum manni; hann var einn af „hin-
um". Dagana á eftir leið mér eins og ég væri
skyndilega orðinn stórhættulegur smitberi.
Gömlu kunningjarnir, þessar þægilega kratíser-
uðu vinstri-sálir, hlupu út í horn þegar þeir sáu
mig. Vildu helst ekki þurfa að tala við mig. Ein
sú stórundarlegasta og miður skemmtilegasta
tilfinning sem ég hef upplifað. I had been
touched by evil. Smám saman skriðu menn
svo úr sínum skúmaskotum með gamla nóbel
sem sína brjóstvörn; með Laxness-biblíunum
reyndu þeir að berja á hverjum þeim eldi sem
grein Hannesar hafði kveikt því logarnir vörp-
uðu Ijósi á hálfrar aldar gamlan stalínisma Hall-
dórs Kiljans. Það mátti ekki ræða það vegna
þess að búið var að ræða það og því engin þörf
á því að ræða það. Halldór Laxness er af sama
árgangi og hin enska Queen Mother sem Bret-
ar eyddu tveimur vikum í að jarða. Djúpt í okk-
ar kæru vinstri-sálum liggur hinn kommúníski
Kiljan hinsvegar enn ójarðaður í grafhýsi hins
heilaga sósíalisma; líkaminn uppstoppaður af
skáldsins barnaskap og lygum; smurður á
hverju ári af viðkvæmni, vernd og lotningu varð-
sveitarinnar um minningu Nóbelsskáldsins.
HKL á betra skilið en helga slepju.
Rauðir draugar deyja seint.
4.
Öllum þjóðfélögum má skipta í tvennt: í þá
sem kjósa að ráða og þá sem kjósa heldur að
berjast á móti ráðandi öflum. Þá sem vilja eiga
og þá sem vilja ekki eiga. Þá sem láta verkin
tala og þá sem tala. Þá sem elska peninga og
þá sem fyrirlíta peninga; þá sem eru snjallir í því
að afla þeirra og þá sem eru snjallir í því að
eyða þeim. Öllum þjóðfélögum má skipta í
tvennt: Þá sem kunna best við sig í stjórn og þá
sem kunna betur við sig í stjórnarandstöðu.
5.
Kæri Jón.
Þú telur Norðurlanda-sósíalismann hafa sigrað í
kapphlaupi sögunnar og að sá fullnaðarsigur
birtist nú hvað best í yfirburðum hans á ný-
mörkuðum tækni og tölvuskipta. Og satt er
það. Sammála þar. Sænska jafnaðarstefnan
skiiaðí af sér bestu þjóðfélögum heims. Það
eina sem kemur í veg fyrir nýtt Víkinga-stór-
veldi er fólksfæðin. Hér í norðrinu líður flestum
best, hér er menntunarstigið hæst og hér lifa
menn lengst. Og nú stöndum við okkur lika vel
á heímsmarkaði verslunar og viðskipta. En þar
kemur fleira til en kratisminn einn.
[ hálfa öld hafa Norðurlöndin starað stóreyg
og opinmynnt í átt að stærri löndum. Þau hafa
verið nemendur heimsins. The Students of the
World. Þau hönnuðu að vísu sinn eigin skóla-
bekk (samkvæmt „sænska módelinu") og sátu
þar prúð og stillt, en augun störðu stíft á hina
stóru skólatöflu heimsins. Hvernig fara þeir að
þessu? Við viljum verða eins og þeir. Utan
enska heimsins tala Skandínavar bestu ensku í
heimi. Besta fólkið fór útum allan heim til
náms. Allt stóð þeim opið. Skyldunám í Krata-
skóla. Framhaldsnám í Kanaskóla. Markaðs-
fræðin var lögð ofan á sósíal-grunninn og út-
koman varð ósigrandi. IKEA og NOKIA.
Norwegian Salmon og Danish Dogma. Benny,
Björn og Björk. Þegar gengið er um götur í
Stokkhólmi dylst engum að á móti honum
ganga herrar og dömur heimsins. Og eigi mað-
3
ur þess óvæntan kost að fá að sitja eitt korter f
bissness-lunganu á Kastrup, innan um 100
Finna á Armani-jakkafötum, sem allir eru ann-
aðhvort að kaupa og selja hlutabréf í símanum
eða fylgjast með NASDAQ á opnum fartölvum,
fer ekki á milli mála að þar sitja hönnuðir okkar
nánustu framtíðar. Sjálfstraustið er óbilandi.
Það eina sem kemur í veg fyrir nýja Víkingaöld
er fámennið. Annað hvert mark í enska boltan-
um er skorað af norrænum drengjum, hitt er
varið af Ijóshærðum markvörðum. Þopptónlist
tímans er skrifuð við Stureplan. Farsímaeign og
tölvunotkun er hvergi almennari. Framtíðin tal-
ar SAS-ensku. Hin skandínavíska sveita-
mennska er á undanhaldi. Nú er bæði hægt að
panta sér cappuchino í Haparanda og á Blöndu-
ósi. Okkur hefur skilað fram á veg: We have
gone from Nerdic to Nordic. Norðurlöndin hafa
lokið sínu hálfrar aldar námi, eru útskrifuð og
heimurinn stendur þeim opinn.
Jafnaðarmennskan byggði handa okkur fyrir-
myndarþjóðfélög en gerði sjálfa sig óþarfa um
leið. Og þegar hin nauðsynlega og balanserandi
bylgja frá hægri bættist við í formi hins nýja
hagkerfis, opnun hlutabréfamarkaða, skilaði
það okkur þessu súperþjóðfélagi (guð veit hvað
það mun standa lengi) sem færir okkur vel-
gengni og velmegun dagsins í dag: Niðurstað-
an er sú: Vinstrið og hægrið hafa lokið hlutverk-
um sínum. Við erum handan, kannski ekki góðs
og ills, en hægrisins og vinstrisins.
Jafnaðarmennskan er því óþörf stefna í þjóð-
félagi jafnaðarmennskunnar; hún er orðin að al-
mennri skynsemi sem kveikir hugmyndir hjá
Birni Bjarnasyni jafnt og Monu Sahlin. Hún hef-
ur afskrifað sjálfa sig líkt og frjálshyggjan mun
gera þegar við erum búin að klípa af henni þær
flísar sem við erum flest sammála um að þurfi.
Kannski er þetta skýringin á stefnuleysi Sam-
fylkingarinnar. Hún hefur engin skýr markmið
lengur. Þrátt fyrir góðan vilja tekst okkur ekki
að festa nein ákveðin stefnumál (ég þori nú
ekki að leyfa mér að nefna svo háfleygt og
gamalt orð sem „hugsjónir") við forystufólk
hennar. Hin almennilega og almennt orðaða
„fjölskylduvæna" félagshyggja hennar er of
nærri auðvitað-þurfum-við-að-hugsa-um-smæl-
ingjana-líka-stefnu Sjálfstæðisflokksins og hún
hefur hingað til veigrað sér við því að taka tíl sín
hin stóru stefnumál framtíðar eins og Evrópu-
málin. Og síðustu lagfæringar á súperþjóðfé-
laginu hafa hitt Samfylkinguna illa fyrir: Einka-
rekstur og einkaútboð í ríkisgeiranum. [ sínu
gamla og sjálfvirkt þenkjandi prinsippi er vinstra
liðið á móti slíkum aðgerðum. Nóg er að þurfa
að sætta sig við einkavæðinguna sem skal þó
aðeins framkvæmd „upp að vissu marki, og sé
þess enda gætt að hagsmunir starfsfólks verði
ekki bornir fyrir róða" (I guess you recognize