Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Síða 42

siðferðislega sannfæringu sem er í algerri and-
stöðu við hikandi og tilviljanakennda orðræðu
flestra af persónum leikrita hans. Þó má greina
snerpu í málnotkun hans sem við könnumst
líka við hjá persónunum sem hann hefur skap-
að.
Hann gengst fúslega við því að þykja auð-
veldara að ræða alþjóðamál en að greina sín
eigin verk. Eins og margir leikritahöfundar virð-
ist hann telja að persónur hans eigi að fá að tala
sínu eigin máli.
„Mér finnst ákaflega erfitt að ræða mín eig-
in verk á gagnrýninn hátt, eða á nokkurn hátt
yfirhöfuð," viðurkennir hann. Þrátt fyrir það
tekst mér að fá hann til að ræða þá hugmynd
mína að í truflandi orðræðu þeirra verka hans
sem lýsa óhugnanlegu heimilislífi megi finna
djúpstæðar pólitískar tilvísanir.
„Ég skil hvað þú átt við þegar þú talar um
það hvernig ég nota ofbeldí og vald í leikritum
mínum. Það er eflaust rétt hjá þér," segir hann.
„Þar má finna enduróm af pólitískri hugsun, í
breiðasta skilningi þess orðs. Ég held að fyrstu
leikritin mín hafi vissulega verið ákaflega póli-
tísk, eins og The Birthday Party, The Dumb
Waiter og The Hothouse. Verk mín hafa geng-
ið í gegnum margs konar ferli aðferða og ég
hef stöðugt verið að kanna ný svæði og upp-
götva nýja hluti."
Hvað No Man's Land varðar, leikritið sem
hann leikstýrjði] í nýrri sviðsetningu hjá The
National Theatre í London [fyrr í vor] þá telur
hann sig greina þar, undir tvíræðum og mein-
hæðnum samræðunum, tilvistarleg átök.
Þungamiðja verksins eru tveír karlmenn á sjö-
tugsaldri, sem í fyrstu sviðsetningunni voru
leiknir af Sir Ralph Richardson og Sir Laurence
Olivier, og þegar höfundur verksins ræðir það
nú notar hann hugtök sem kalla fram í hugann
leikritun Becketts, en áhrif hans á verk Pinters
eru ótvíræð.
„Ég held ekki að No Man's Land sé pólitískt
leikrit," segir hann. „Þessa dagana er ég að
leikstýra því, og uppgötva það á ný með leikur-
unum, og ég nýt þess. Það fjallar að mínu mati
um marga ólíka hluti, en fyrir mér er það aðal-
lega gamanleikrit um dauðann, þar sem önnur
persónan þráir dauðann en hin neitar að
deyja."
Að þvf sögðu virðist hann nánast ganga út
frá því sem gefnu að notkun hans á ógnandi
málfari og hin leikrænu straumhvörf verksins
Ijái því aukna, dramatíska dýpt. „Það fjallar að
sjálfsögðu líka um það að valdahlutföll geta
breyst á ofsafenginn og sviplegan hátt í okkar
daglega lífi. Mér finnst ég vissulega geta tengt
þetta því stjórnmálaástandi sem við búum við
dag hvern, en ég vil forðast að leggja of mikla
áherslu á þau tengsl þegar No Man's Land er
annars vegar. Ég held þó að flest verka minna
séu pólitísk í einum eða öðrum skilningi. Eigin-
lega sé ég ekki hvernig annað mætti vera."
Leikhús Pinters er, á sama hátt og leikhús
Becketts, erfitt að setja í tiltekinn bás. Þó að
leikrit hins breska Pinters gerist í skilgreindari
tíma og rúmi en verk hins írska Becketts ein-
kennast þau um leið af óhlutbundinni, almennri
orðræðu sem gjarnan verkar bæði truflandi og
heillandi á áhorfendur. Gagnrýnendur róta fram
og til baka í samheitaorðabókunum sínum í leit
að réttu orðunum til að lýsa sérkennilega kraft-
mikilli leikritun hans en sjálfur kýs hann mjög
lágstemmd lýsingarorð til að lýsa þvf á hvern
hátt hans verk eru ólík verkum annarra og póli-
tískt meðvitaðri leikritahöfunda.
„Ég hef aldrei skrifað leikrit sem fjallar um
stjórnmálasamtök," segir hann og nefnir David
Hare sem dæmi um slíka leikritun. Hann bætir
við: „Ég held reyndar að sumar rannsókna
hans [Hare] á slíku atferli hafi skilað ríkulegri
uppskeru. En ég get ekki gert slíkt hið sama,
svo ég held bara áfram að einbeita mér að því
sem gerist í lífi hverrar manneskju fyrir sig, út
frá mörgum mismunandi sjónarhornum."
Hare er ekki eina samtímaleikskáldið sem
Pinter segist hrifinn af. Hann er líka hrifinn af
Gagarin Way, frumraun skoska leikskáldsins
Gregory Burke, en leikritið sló í gegn á Edin-
burgh Fringe hátíðinni [í fyrra og var aftur á fjöl-
unum hjá National Theatre og the Arts Theatre
frá febrúar og fram í lok apríl]. Hann hrósar hár-
beittri málnotkun Burkes, en lætur í Ijós efa-
semdir um eiginlegt innihald þess.
„Mér fannst ákaflega gaman að sjá Gagarin
Way," segir Pinter. „Mér fannst verkið mjög
gott. En ég var efins í sambandi við sjálft morð-
ið á manninum. Það gerðist í rökréttu sam-
hengi, það var mér Ijóst og ég virti það. Um leið
velti ég því fyrir mér hvað hefði gerst ef hann
hefði ekki verið myrtur. Að sumu leyti efast ég
um að morðið sé aðalumfjöllunarefni leikrits-
ins."
Þó að Pinter sé kannski of hæverskur til að
segja það sjálfur felur lof hans um leikritun
Burkes í sér talsvert hrós um hans eigin verk,
einhvers konar viðurkenningu á því sem skörp
orðræða skoska leikritahöfundarins og orðræða
hans sjálfs eiga sameiginlegt. Sé hann beðinn
að tjá sig eitthvað frekar um þau djúpstæðu
áhrif sem þessi framandi málnotkun á leiksvið-
inu hefur á samfélagið beinir hann umræðunni
samstundis aftur inn á það pólitíska svið sem
honum er svo eiginlegt.
„Hvað tungumálið varðar þá er til gamalt
orðtæki: „Lífið lætur ekki að sér hæða", og að
því leyti getur leikhúsið aldrei keppt við lífið
sjálft," ályktar hann. „Þegar Pinochet var (
stofufangelsi hér í Bretlandi kom Margaret
Thatcher í heimsókn til hans og drakk með
honum te. Hún á að hafa sagt: „Hershöfðingi,
mig langar að þakka þér fyrir að hafa komið á
lýðræði í Chile. " Ef þú skoðar þessa setningu
þá sérðu að hún er í raun afkáraleg. Pinochet
kom ekki á lýðræði í Chile, heldur steypti af
stóli lýðræðislegri stjórn og í kjölfarið pyntaði
hann og myrti 3-4.000 manns. Landið breyttist
í helvíti undir hans stjórn. Það helvíti kallar
Thatcher lýðræði og með lýðræði á hún við að
þetta hafi verið viðskiptalega hagkvæmt."
Hversu ógnvekjandi sem tungutak leik-
skáldsins Pinters kann að vera er það Ijóst að
hann telur ríkjandi stjórnkerfi, sem er það sem
staðföst og síkvik heíft hans beinist að enn í
dag, hafa skapað mun skelfilegra orðfæri. „Við
höfum skelfilegt kúgunartæki þar sem er vald
okkar á tungumálinu," segir hann og nefnir
sem dæmi um þetta að tæki á borð við vopn,
tæki sem eru til þess ætluð að tæta fólk í sund-
ur skuli vera álitin tákn „lýðræðis" og „frels-
is"."
Það virðist koma valdhöfum Bretlands og
Bandaríkjanna í opna skjöldu að þeir skuli sæta
slíkum árásum af hendi mesta núlifandi leikrita-
höfundar Bretlands. Þó skyldi engan undra. Vilji
menn taka sér hlé frá venjubundinni og stilli-
legri félagslegri hegðun og kynnast óvæntari
og afbrigðilegri hliðum mannlífsins þurfa þeir
ekki annað en að fara að sjá leikrit eftir Harold
Pinter.
Harold Pinter (f. 1930) er eitt helsta núlifandi leikskáld Breta. Hann
hefur skrifað tugi leikrita og kvikmyndahandrita og bæði leikið og leik-
stýrt sjalfur. Auk þess hefur hann sent frá sér Ijóð og prósa og fjölda
pólitískra greina. Á vefsíðu hans er m.a. að finna nýjasta Ijóð hans, ort
eftir að hann greindist með krabbamein í vor: www.haroldpinter.org
Viðtalið tók Mark Brown fyrir The New Scotsman.
Halla Sverrisdóttir þýddi.