Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Síða 19

manna hans skýtur heimamönnum í Skálholti
skelk í bringu í umsátrinu. Þannig kemur hann
Svarthöfða Dufgussyni fyrir sjónir:
„Og kannski var það eftirminnilegast hvernig
Þórður hló. Ég hef aldrei fyrr eða síðar kynnst
öðrum eins hlátri. Hann hló eins og gleðimað-
ur, eins og drykkjumaður, allsgáður sem hann
þó jafnan var þarna þegar barátta hans var
snörpust. Rödd hans var frá náttúrunni há og
hvell, en hafði ryðgað á Noregsárunum, var
orðin nokkru rámari, hásari. En hláturinn var
skær og gjallandi, - eða jafnvel skrækur og
skerandi, - Þórður yfirgnæfði allt með sínum
hlátursveinum, hann „grét" af hlátri, ef ég hef
einhverntíma heyrt slíkt, - og hann hló mikið og
oft, hann hló eins og smyrill í björgum, og mað-
ur gat hreinlega ekki annað en hrifist með,
komist í gott skap hvað sem á bjátaði er mað-
ur heyrði þennan hlátur..." (170-1)
Hin útópíska þýðing Þórðar í sögunni felst í því
að hann er maður holdsins og gleðinnar og
kærir sig í raun ekki um völd. Hann „... hefði
frekar kosið mjaðartunnur djúpar og góðan mat
og skemmtilega drykkjubræður og fagrar kon-
ur..." (40) og hefur fáar en skýrar grundvallar-
reglur, eins og fram kemur í skorinorðum hug-
leiðingum hans eftir að hann kemst til valda:
„Óheimskir og sáttfúsir skulu jafnan aufúsu-
gestir, og hjá mér skulu jafnan verða taflborð
og drykkir til reiðu fyrir þá sem vilja leysa mál í
góðsemi og glaðværð.
Þurfi dráp að fremja skulu heimskir menn
einbeita sér hver að öðrum. Og allir níðingar
kirkjugriða og þeir sem myrða konur og börn
skulu réttdræpir.
Ég myndi semja við landslýð: ef þið verðið til
friðs skal ég ekki skipta mér af neinu." (230).
Valdatíð Þórðar kakala einkennist af því að
„...ekkert er gert, nema dansað og hlegið", þar
ríkir „[ajgaleysi, upplausn, taumlaus gleði"
(245-6). En þetta sæluástand glaðværrar ringul-
reiðar og afskiptaleysís valdsmanna getur ekki
varað lengi í sagnaheimi Einars Kárasonar.
Gullöld stjórnleysisins í braggahverfinu í Eyja-
bókunum stóð heldur ekki langa hríð. i
Ów'nafagnað/ endurtekur sig sú togstreita milli
stöðugleika og óreiðu sem vart verður í fyrri
bókum höfundar. Það sem hefur breyst er að
fulltrúi óreiðunnar er hér ekki brenndur marki
flónsku og vitfirringar eins og áður, heldur
verða athafnir hans til góðs þótt það komi ekki
í Ijós fyrr en á söguna líður og þá um skamma
hríð. Hann léttir álögum óttans af landsmönn-
um, kemur á friði og um stund ríkir á býli hans
á Grund dýrlegur fagnaður. Þórður er jákvæð
hetja. Hann er ekki flókin persóna, ögn
Hollywoodlegur, það er eins og hann hafi
hrokkið út úr amerískum vestra og engin
ástæða til að amast við því. Þótt hann sé mikill
lífsnautnamaður er hann ekki haldinn sjálfseyð-
ingarhvöt í sama mæli og ýmsar fyrri hetjur í
bókum Einars. Hann nær ekki sama hrörnunar-
stigi og Baddi og Jerry Lee Lewis í Fyrirheitna
landinu. Hann er góður náungi.
Hylling ómennsku?
Sá sem þetta ritar er ekki sammála þeirri gagn-
rýni sem fram kom hjá Inga Boga Bogasyni í
Morgunblaðinu 28.11.2001 að samhengi per-
sóna við söguframvinduna í Óvinafagnaði sé
óljóst. í flestum tilfellum kemur glöggt fram að
þær persónur sem hafa orðið eru beinir þátttak-
endur í atburðum sögunnar. Helsta undantekn-
ingin frá því er Halldóra Tumadóttir, en tengsl
hennar við söguframvinduna eru þó augljós. Þá
heldur Ingi Bogi því fram að „[fllétta atburð-
anna fel[i] í sér fátt sem kann að koma á óvart".
Því er til að svara að öll rök hníga að því í frá-
sögninni að Þórður sé að ana út í opinn dauð-
ann. Engar sérstakar líkur eru á því að honum
takist að sigrast á ofurefli Kolbeins unga, ekk-
ert bendir til þess í upphafi að hann sé efni í
sigursælan leiðtoga og úrslit Flóabardaga koma
svo sannarlega á óvart. Þá kemur sáttatilboð
Kolbeins unga heldur betur á óvart, en reynist
svo vera útsmogið klækjabragð. Með hliðsjón
af því sem hér hefur verið sagt um söguna er
einnig óskiljanlegt hvernig Ingi Bogi kemst að
þeirri niðurstöðu að ,,[þ]rátt fyrir voðaverk og
viðbjóð líð[i] sagan áfram eintóna og án þess að
rísa og hníga".
Þótt í Óvinafagnaði sé veitt innsýn í hugarfar
vígaaldar er bókin harla langt frá því að vera
„hylling ómennsku", eins og Birna Bjarnadóttir
ýjaði að í Ríkisútvarpinu 5.12.2001. ( því sam-
bandi nægir að vísa til ummæla Kolbeins unga
og Sturlu Sighvatssonar um ófriðinn ( sögunni.
Það er einnig hæpið að halda því fram, eins og
hún gerir, að persónur sögunnar séu ,,[k]annski
... steyptar í ófullgert en um leið storknað
mót", þ.e. að höfundur sé of bundinn af sagna-
hefðinni, í þessu tilfelli mannlýsingum Sturl-
ungu. í þessari grein hefur þvert á móti verið
sýnt fram á að höfundurinn hefur vikið frá Sturl-
ungu í veigamiklum atriðum til að laga persón-
ur að sínum eigin sagnaheimi. Útkoman er bók
sem sver sig í ætt við mjög sérstætt höfundar-
verk Einars Kárasonar þar sem frásagnarhæfi-
leikar hans, skopskyn og alvara njóta sín í ríkum
mæli í nýju samhengi.
Mynd: Páll Stefánsson
Tilvísanir
1 Einar Kárason: Óvinafagnaður. Mál og menning,
Reykjavík 2001.
2 Guðmundur Andri Thorsson: „Af óhamingjusöm-
um fjölskyldum. Þankar um (slenskar skáldsögur."
TMM 1 1990, bls. 71.
3 Sama rit, bls. 71.
4 Ásgeir Jakobsson: Þórður kakali. Skuggsjá, Hafnar-
firði 1988, bls 45.
5 Sturlunga saga. II. bindi. Örnólfur Thorsson (ritstj.).
Svart á hvítu, Reykjavík 1988, bls. 515.
6 Sáma rit, bls. 471, 500.
Árni Óskarsson (f. 1954) er bókmenntafræðingur
og hefur fengist við þýðingar.