Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 52

‘•Öí^^y
■ ' A
.
WMdiÉizi.
Mynd 1
Reykjavík árið 1836
Mynd 2
Tryggvagata
stærsta íbúðarhús bæjarins. Innst eru svo
kirkjugarðurinn og (dórm-) kirkjan.
A Ijósmyndinni af Tryggvagötu (mynd 2) sem
tekin var fyrir stuttu er ekki að sjá nokkurn
skyldleika með fyrri myndinni, ef undan er skil-
in lega sjálfrar götunnar. Reglufesta hins mann-
gerða umhverfis smábæjarins tvöhundruð
árum fyrr, þar sem þörf og notkun stýrðu stað-
setningu og afstöðu bygginga og gatna, er
sundruð.
Þó var skipulagið bæði auðskiljanlegt og „fal-
legt", að því leyti sem það las sig með lands-
laginu.
Eins og gatan kemur fyrir í dag eru tengslin
milli hafs og byggðar illa skilgreind, götumynd-
inni má helst líkja við tannlaust gamalmenni,
þar sem tilviljanakenndar eyður milli húsa af öll-
um stærðum og gerðum magna upp vindinn og
gera götuna fráhrindandi og karakterlausa.
Auðu lóðirnar, sem væru með dýrmætari eign-
um víða erlendis, eru undirlagðar af bílastæð-
um.
Þessi gata er, eins og svo margar aðrar í
borginni, minnislaus.
Hin margræða skynjun þess að ganga í
mörgum vfddum samtímis, þar sem spor fyrri
kynslóða og stórviðra lita leið dagsins í dag er
hér - meðvitað eða ekki - máð og fjarlæg.
Lestur og túlkun sjónræns áreitis
Að umhverfi okkar eigi sér sögu er augljóst
mál. Hver einasti tindur og dalverpi ber nafn,
sum svæði eru mettaðri en önnur af frásögnum
og atburðum, sem líta upplifun okkar og túlkun
á því sem fyrir augu ber. Skagafjörður minnir á
hraustleg stóð hesta og öflugan kórsöng, Eyr-
arbakki á ramma sjávarlykt og gula kuðunga á
strönd við þéttan undirtón hafsins.
En hvaða augum skyldu menn fyrri tfma hafa
litið sama umhverfi, hvaða möguleika og hindr-
anir sáu þeir og hvað mátu þeir til verðmæta?
Skynjun landslagsins eða umhverfisins og túlk-
un hins sjónræna áreitis er sterklega háð hug-
arástandi þess sem horfir. Bóndinn, sjómaður-
inn, nýbakaða móðirin og ferðamaðurinn ganga
þannig hvert í sínu landslagi, þótt öll séu þau
stödd í Heiðmörk. Skilgreining þeirra á fegurð
og Ijótleika, nytsemi og nytleysi, er f beinu
sambandi við stöðu þeirra og erindi. Sumum
þeirra finnst trjágróðurinn þrengja að sér og
byrgja sýn, aðrir fyllast vellíðan í kyrrðinni milli
birkigreinanna. Einhverjir fyllast gleði og bjart-
sýni við að lesa hvernig hrauntungan sem mæt-
ir skógarbrýninu hörfar í þykkurm vexti mosans,
aðrir tilhlökkun þegar drunur flugvéla fylla loft-
ið, kannski með fjölskylduna að vestan ...
Hugar-landslag Einars Benediktssonar sá
ekkert því til fyrirstöðu að beygja Gullfoss und-
ir hönd mannsins í upphafi síðustu aldar. Það
var í fullu samræmi við heimsmynd hans um
undirgefni náttúrunnar gagnvart framtakssemi
og tækniuppgötvunum mannsins.
Á sama tíma undruðust sjómenn í Vestur-
Noregi vaxandi straum ferðamanna að hafinu.
Veðurbarðar heiðar og kaldranalegar klappir
sópuðu til sín áhugasömum náttúrunautna-
mönnum sem eyddu gjarnan frístundum sínum
í langar gönguferðir í roki og sjávarseltu, stungu
sér jafnvel til sunds í svalar öldur og töldu það
allra meina bót.
Ný gerð híbýla kom fram í formi sumarbú-
staða og strandgistihúsa, sem voru staðsett og
hönnuð í sama anda. Þar mátti líta vistarverur
með stóra glugga snúið gagngert að dásemd-
um hafsins, sólsetrinu og veðurofsanum. Því
hrikalegra, þeim mun betra! Húsakostur
heimamanna sneri að öllu jöfnu baki í þennan
ógnvald daglegs lífs þeirra, áhugi þeirra á veðr-
inu og hafinu tengdist annars konar gagnsemi,
þar sem líf manna og afkoma var bókstaflega í
veði. Hugmyndir um lækningamátt og stillingu
hugans við öldukastið voru þeim illskiljanlegar,
þeir voru stundunum fegnastir þegar hægt var