Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 53

að hreiðra um sig í hlýju stofunnar eftir baráttu
dagsins við ofureflið, lesa Paradísarheimt og
horfa innávið.
Innsetningin „náttúra" í Skerjafirðinum í
Reykjavík eftir Borghildi Óskarsdóttur (mynd 3)
vísar á undirfurðulegan hátt í þessa tvöföldu
nálgun á því sem umlykur okkur. Sjálfir stafirn-
ir í verkinu eiga uppruna sinn í einu „sjömílna-
skrefinu" í þróunarsögu mannsins: stafrófinu -
þar sem miðlun efnis var allt í einu möguleg í
ritun tákna, sem gerði fólki kleift að safna upp-
lýsingum og geyma þær í áður óþekktum mæli,
þó fjarlægðin við efnið sjálft ykist kannski að
sama skapi. Stafirnir í verkinu eru steyptir í ná-
kvæm mót, efnið er eitt hugleiknasta bygging-
arefni íslendinga: steypa, sem ertiltölulega nú-
tímalegt efni, en leturgerðin er gömul, hún rek-
ur ættir sfnar til Rómar við fæðingu Krists.
Orðsins hljóðan er eins og merkimiði á sandin-
um, eða þurfum við orðið þess konar leiðbein-
ingar til að rata? Þessi einfaldi skúlptúr á svartri
strönd yngsta lands Evrópu er þannig ekki allur
þar sem hann í fyrstu er séður.
Sjórinn lætur sig þetta allt litlu varða; flóð og
fjara hafa sinn gang og eru þegar farin að riðla
upprunalegri teinréttri niðurröðun stafanna, en
þyngd þeirra og lögun trufla skrið sandsins
fram og til baka, máttlítið viðnám sem hlýtur að
lúta í lægra haldi fyrr eða síðar.
Stígurinn meðfram verkinu á ströndinni er
ekki gamall. Hann er hluti af manngerðum
framkvæmdum sem auðvelda okkur mannfólk-
inu aðgang að hreinni náttúrunni. Hinum meg-
in við hann hefur miklu verið til kostað að temja
sömu náttúru undir vandaða steypu sam-
göngumannvirkja. ísland er að sönnu land and-
stæðnanna!
Heimsmynd og hugmyndir
Sögulegu sjónarhorni á samhengi lands og
hugar má beita í ýmsum tilgangi. Það sýnir
framþróun og tengsl manns og náttúru í gegn-
um tíðina, hvernig notkun mannsins og sýn á
landslagið hafa sveiflast reglulega með breyti-
legum áherslum mismunandi menningarstigs
og heimsmyndar. Það vekur kannski upp
spurningar og hugmyndir sem greiða leiðina út
úr gamalli trú og staðhæfingum og það sýnir
líka hversu erfitt er að túlka siðmenningu og
ákvarðanir hinna ýmsu tímaskeiða með beinum
hætti yfir á okkar tíma.
Á miðöldum var heimsmynd manna bundin
við það sem þeir sáu þerum augum. Annað var
í höndum Guðs, miðlað dyggilega af kirkjunni.
Jörðin var enda í líki pönnuköku, flöt og vand-
lega skilgreind í kerfi sem ekki bauð upp á efa-
semdir eða villutrú. Allt var hvað öðru háð og
maðurinn hluti af náttúrunni í holdi sínu og und-
Guja Dögg Hauksdóttir: Landslag hugans - staðir og staðleysur tmm bls. 51
Mynd 3
„Náttúra", höfundur
Borghiidur Óskarsdóttir
Mynd 4
Heimsmynd manna
á miðöldum
irgefni fyrir veðri, vindum og vilja Guðs (mynd
4).
Uppgötvanir endurreisnartímans blésu
mönnum byr í brjóst, hugvitssamleg þróun á
segldúkum kom forvitnum landkönnuðum eins
og Kólumbusi yfir pönnukökuna og á hnöttinn,
og þar varð ekki aftur snúið: evrópski maðurinn
tók sér ógnandi stöðu við hlið skaparans, nam
ókunn lönd og tilfallandi frummenn án nokkurra
efasemda. Fegurð var nú ákvörðuð út frá
mannlegum gildum, hlutfallaprýði rakin til
mannslíkamans og vísindaleg rök hyllt sem
óbrigðull sannleikur.
Barokktiminn var tiltölulega stutt en áhrifa-
ríkt tímabil, þar sem auðmýktin gagnvart ein-
hverju manninum æðra var tekið upp að nýju,
ekki síst í byggingarlist og tónlist þar sem
magnað var upp af ákafa sannfæringarkraftur
hins huglæga. (Tónlistina má vissulega hlýða á
enn í dag þegar vísindalegar útskýringar finnast
á öllu milli himins og jarðar og sumt fólk lifir
lengur en það langar till).
Dagdraumar rómantíkurinnar, sem minnst
var á fyrr í textanum, upp á fjöll og út að sjó eru
annað dæmi um hugmyndafræði, sem kemur í
kjölfar tímabils allsráðandi rökhyggju og mann-
legra reglukerfa (mynd 5).