Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 47

Ármann Jakobsson: Rangtútkun veruleikans tmm bls. 45
öll nútímaþægindi en þau eru dulin og jafnvel
kökuuppskriftirnar eru eins og í gamla daga -
því að Agatha Christie veit allt um mikilvægi
kökuuppskrifta. Jane Marple dvaldist á
Bertram's Hotel þegar hún var fjórtán ára og
kemur þangað á gamals aldri til að finna æsk-
una aftur. Ótrúlegt en satt virðist allt óbreytt á
Bertram's Hotel. Eins og ungfrú Marple hugsar
sjálf: „It really seemed too good to be true."
(11) (Þetta virtist eiginlega of gott til að vera
satt.)16
Og það er einmitt lóðið. Því fer fjarri að
Bertram's Hotel sé sá draumastaður sem það
virðist vera. í fyrstu fannst henni hótelið dá-
samlegt. Eins og að halda aftur til fortíðar og
einmitt þess hluta fortíðarinnar sem hún hafði
elskað og notið:
But of course, it wasn't really like that. I le-
arned (what I suppose I really knew already)
that one can never go back, that one should
not ever try to go back - that the essence of
life is going forward. Life is really a one way
street. (129)
(En auðvitað var þetta ekki þannig. Ég skildi
það sem ég hef sjálfsagt vitað fyrir: að mað-
ur getur aldrei snúið við og að maður á ekki
að reyna að snúa við - kjarni lífsins er að
halda áfram. Lífið er eiginlega einstefnu-
gata.)
Þeir sem lesa Agöthu Christie til að flýja veru-
leikann fá þarna enn eitt kjaftshöggið frá ungfrú
Marple. Hótelið reynist vera glæsileg leiktjöld
utan um vel skipulagðan glæpahring. Virðuleiki
staðarins er brella til að draga athyglina frá
hvers konar misferli sem lyktar vitaskuld í
morði. Fyrir gamlar konur eins og ungfrú
Marple er þessi blekking Ijúf en jafnvel þó að
henni þyki það leitt er ekki um annað að ræða
en að rjúfa blekkinguna. Rangtúlkun veruleik-
ans kann að vera þægileg en til lengdar dugar
hún ekki.
Það er ákveðið sannleikskorn í því að Agatha
Christie sé Enid Blyton glæpasagnanna. Ekki
aðeins eru bækur hennar auðlesnar heldur not-
ar hún eins og Enid Blyton iðulega sömu flétt-
urnar oftar en einu sinni. Á hinn bóginn tekst
henni í hvert sinn að blekkja lesendur með
sjónhverfingum sínum og notkun sviðsmuna.
Blekkingin er raunar oft skyld þeirri sem
Hercule Poirot og ungfrú Marple beita. Við les-
endur höldum að skrýtna útlendingnum eða
gömlu konunni sé farið að förlast en í raun eru
þau betur með á nótunum en aðrir. Við lestur
The Pale Horse láta lesendur blekkjast til þess
að halda að hún ætli að grípa til yfirnáttúrulegra
skýringa og í At Bertram's Hotel virðist hún
ætla að gleyma sér í að velta sér upp úr fortíð-
arþrá. Hvorugt er rétt.
Sögur Agöthu Christie fjalla ekki aðeins um
eina blekkingu, þá sem morðinginn beitir til að
komast upp með glæp sinn. Þær fjalla einnig
um það hvernig hvers konar rangtúlkun á veru-
leikanum hindrar fólk í að sjá einfaldasta sann-
leika. Það geta verið trúgirni, fortíðarþrá eða
fordómar gagnvart konum og gömlu fólki, jafn-
vel eðlislæg þörf fyrir að flækja það sem er ein-
falt. Gátan verður aðeins leyst með því að líta
framhjá öllu þessu og einblína á það einfalda og
rökrétta, eins og Hercule Poirot og Jane
Marple.
Tilvísanir
1 Nicholas Tucker, The child and the book: a
psychological and literary exploration. Cambridge
1981, bls. 18 og 171.
2 Á hinn bóginn er nýkomin út bók um íslenskar
glæpasögur (Katrín Jakobsdóttir, Glæpurinn sem
ekki fannst: Saga og þróun íslenskra giæpasagna.
Rvík 2001) þar sem fjallað er nánar um þetta.
3 Þetta má sjá ýmis dæmi um í þeim sögum þar
sem ungfrú Oliver kemur við sögu og Hercule
Poirot gagnrýnir hana fyrir þetta í The Clocks (bls.
107). Agatha Christie á það raunar einnig til að
nota ungfrú Oliver til að koma á framfæri gagnrýni
á meðferð annarra á sögum hennar, einkum í Mrs.
McGinty's Dead (1952).
4 Agatha Christie skrifaði raunar ekki aðeins saka-
málasögur heldur einnig hasarbækur þar sem fjall-
að er um alþjóðastjórnmál og alþjóðleg samsæri,
dálítið í anda James Bond. Á slíkum málum hefur
hún litla þekkingu og flestar af þessum hasarsög-
um standa sakamálasög.um hennar langt að baki,
einkum The Big Four (1927), Destination
Unknown (1954) og Passenger to Frankfurt
(1970). Sumar hasarbækur hennar eru hins vegar
iðandi af lífi og skemmtilegar þó að hin pólitíska
greining risti ekki djúpt, m.a. The Man in the
Brown Suit (1924) og They Came to Baghdad
(1951).
5 Ég hef notað sem alfræðirit um bækur Agöthu
Christie ágætt verk eftir Charles Osborne [The
Life and Crimes ofAgatha Christie. London 1982).
6 Hér er notuð íslensk þýðing þessarar bókar sem
er nýkomin út: Brögð í tafli. Ragnar Jónasson
þýddi. Rvík 2001, bls. 167.
7 Brögð í tafli, bls. 169.
8 Brögð í tafli, bls. 9.
9 Brögð i tafli, bls 172.
10 íslensk þýðing: Sólin var vitni. Magnús Rafnsson
þýddi. Rvík 1983, bls. 28.
11 Sólin var vitni, bls. 168.
12 Sólin varvitni, bls. 201.
13 íslensk þýðing: Dularfulla kráin. Jónas St. Lúðvíks-
son þýddi. 1965, bls. 34.
14 Dularfulla kráin, bls. 186.
15 Þetta á m.a. við Taken at the Flood (1948) sem er
tvímælalaust ein af bestu bókum Agöthu Christie
þó að hún láti lítið yfir sér.
16 At Bertram's Hotel hefur aldrei verið þýdd á ís-
lensku þannig að höfundur snarar tilvitnunum í
hana sjálfur.
Ármann Jakobsson (f. 1970) er stundakennari við Heimspeki-
deild Háskóla íslands og vinnur jafnframt að doktorsritgerð í (s-
lenskum bókmenntum. Bók hans, /leit að kortungi, kom út hjá
Háskólaútgáfunni 1999.
Myndireru úr Agöthu Christie-seríu Skjaldborgar.