Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Page 75

Skáldsagan og samtíminn
Jón Kalman Stefánsson - smýgur undan skilgreiningum. Ljósm. Einar Falur.
Tilvísanir í goðsögur eru óljósari í Stefnuljósum Hermanns Stefáns-
sonar þótt þær megi vissulega finna þar. í þessari skáldsögu hittum við
aftur fyrir aðalpersónur síðustu bókar Hermanns, rithöfundinn Guðjón
Ólafsson og eiginkonu hans Helenu hina fögru. Stefnuljós er ekki hægt
að endursegja í stuttu máli þótt einhversstaðar í mikilli fléttu af sögum
sé einn meginþráður sem lýsir því hvernig Guðjón uppgötvar að Helena
kona hans er farin að halda framhjá honum. Sagan af Guðjóni og Helenu
er sögð á býsna fjölbreyttan hátt og ef til vill kann bókin að verka á les-
anda líkt og söguhöfundur geti ekki gert upp hug sinn um frásagnarað-
ferð og sjónarhorn, þótt það sé auðvitað blekking eins og margt annað.
Auðvitað er klisja að segja að nútímaskáldsaga fjalli fyrst og fremst
um það hvernig hægt er að segja sögur, og auðvitað mætti segja (eins og
Hermann hefur stundum bent á sjálfur) að sjálfssögur eða metafiction
séu ekkert nýtt og jafnvel að þær séu orðnar að nokkuð stöðugri hefð
líkt og raunsæið sem þær beindust kannski upphaflega gegn.
En þetta skiptir minna máli en hitt, að Stefnuljós er verulega vel
heppnuð skáldsaga um skáldskap. Rétt eins og Níu þjófalyklar fjallar
þessi saga að einhverju leyti um mörk skáldskapar og veruleika, hér má
finna býsna fjölbreyttan skáldskap, frá argasta klámi upp í málspekileg-
ar pælingar sem eru í senn fyndnar og spakar. Nærtækt er að tengja
þessar pælingar um tengsl tákna og veruleika, hvort sem það eru bend-
TMM 2006 • 1
73