Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 109

Myndlist
Það hefur verið gert bragð úr dystópískri framtíðarsýn Aldous Huxleys með
„alfaískri“ stjórn hinna réttlátu og tilheyrandi lagskiptingu, sem hefur alla
burði til þess að segja án þess að blikna: „SAMFÉLAG - SAMRÆMI -
STÖÐUGLEIKr1 og leyfir, í góðmennsku sinni, epsilonum þessa heims að
vinna fyrir sig skítverkin.
Auðvitað getur reynst erfitt að hafa valið/valdið, líkt og Jim Carrey fékk að
reyna í kvikmyndinni Bruce Almighty, þegar hann hlaut vald Guðs um hríð og
reyndi á eigin skinni að það er til eitthvað sem heitir orsök og afleiðing. En
eingöngu ef maður gerir sér grein fyrir því, eins og persóna Carrey reyndar
gerði í umræddri mynd. Oftast vill brenna við að fólk geri sér ekki grein fyrir
orsök og afleiðingu, eða er ekki sérstaklega að leitast eftir því að finna þær
samvöxnu stöllur. Svo er auðvitað hægt að réttlæta allt milli himins og jarðar,
sem er og gert, með því að segja að hið persónubundna eða einstaka ráði för og
þar af leiðandi sé ekki hægt að segja eitthvað slæmt, og ef það er gert hefur það
ekki neina þýðingu. Afstæðishyggjan er keyrð í botn.
Myndlist
Þetta er heimurinn sem myndlistarmenn (eða listamenn yfir höfuð) samtím-
ans leitast við að endurspegla eða hafa úr að moða við sköpun sína. Og hvort
sem þeir hafa heimsmyndina ofarlega í huga eður ei þá hlýtur hún að vera stór
partur af sköpunarverki þeirra. Mennirnir mótast af umhverfi sínu hverju
sinni. Spurningin er bara hvort afstæðishyggjan stuðli að því að einkenni sam-
tímamyndlistar sé, líkt og franski félagsfræðingurinn Baudrillard vill meina,
„ekkert annað en málamiðlunarleikur við ríkjandi ástand [og] [j]átning á
ófrumleika, lágkúru og markleysi“2 sem reiði sig „á sektarkennd þeirra sem
skilja ekkert í henni [og þá] sem hafa ekki skilið að það er ekkert að skilja.“3
Eða felst gildi hennar í því að hún miðlar afstæðum og gegnsæjum heimi á
þann hátt sem hann birtist; heimi þar sem ekkert er afstrakt lengur? Þar sem
hlutirnir eru, svo vitnað sé í Þránd, hugsjónadruslu Eiríks Arnar Norðdahl í
samnefndri bók, einfaldlega það sem þeir eru4 og þannig skiptir meint gildis-
og merkingarleysi ekki neinu máli þar sem eingöngu sé endurspeglaður sá
merkingarlausi heimur sem við lifum í.
í umfjöllun um myndlist er algengt að notuð séu orð eins og rýmisnotkun
(eða upplifun listamannsins af rýminu). Gildir það um þau verk sem gerð eru
sérstaklega með tiltekinn sýningarsal í huga. Þau eru unnin inn í rými stað-
arins. Annað orð sem stundum er notað er leikur. Það orð lýtur ekki eins vel
afmarkaðri skilgreiningu og getur í raun átt við hvað sem er. Orðið sem slíkt
vísar í eitthvað gáskafullt í hugum flestra og er auðvelt að sjá fyrir sér boltaleik,
feluleik eða eitthvað þvíumlíkt. Með öðrum orðum er vísað til einhvers til-
tölulega fjölbreytts sem er þó innan ákveðins ramma. Orðanotkun sem þessi
gefur svo til kynna að ekkert sé útilokað - allt geti mögulega skeð.5 Á það vel
við þar sem blöndun miðla er eitt af aðaleinkennum samtímamyndlistar, hvort
sem rætt er um óperu/leiklistar-gjörninga Ragnars Kjartanssonar, dans-gró-
TMM 2006 • 1
107