Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Page 36

JÓRUNN SlGURÐARDÓTTIR
ritum sínum í Austurríki af pólitískum ástæðum. Síðar aflétti hún
reyndar því banni með þeirri yfirlýsingu að það hefði enga merkingu að
banna textum aðgang að því sem þeir fjalla um. En Elfriede Jelinek
hefur líka fengið ógrynni verðlauna og viðurkenninga. Að því leyti er
hún ótvírætt „innanveltu".
Af því sem lesa má um Elfriede Jelinek á veraldarvefnum, og það er
talsvert, kemur glöggt fram að hún hefur snemma ákveðið að gera kúgun
og valdbeitingu að viðfangsefni sínu. í skáldskap sínum hefur hún rann-
sakað mynstur kúgunarinnar og hvernig bæði hinir kúguðu og þeir sem
beita valdi eru fórnarlömb kerfis sem þekkir enga mannúð og metur
framfarir í völdum og eignum. Og aðferðin til árangurs í þessu kerfi er
hlutgerving þeirra sem minna mega sín, þeirra sem ekki búa yfir nægi-
legu afli til að verja sig - eins og konur -, eða lúta lögmálum sem koma í
veg fyrir varnir - eins og náttúran. Sjónarmið gróða og valds eru allsráð-
andi hvort heldur er í framleiðslunni, einkalífinu eða menningarlífinu. í
verkum sínum hefur Elfriede Jelinek beint sjónum að hinum óhamda,
ólgandi krafti í náttúru manneskjunnar, þ.e. kynlífinu, og hinni eigin-
legu náttúru landsins, hinu villta, víðfeðma og háa. Verk hennar fjalla oft
um það hvernig þessi öfl kynda undir kúgun þeirra sem búa yfir krafti og
aðferðum til að brjóta undir sig: gera konur að kynlífsþrælum og nátt-
úruna að gróðalind með orkuverum og ferðamannaiðnaði.
Elfriede Jelinek er fædd í hinu fagra Alpahéraði Steiermark í Austurríki
árið 1946, ári eftir að heimstyrjöldinni síðari lauk. Faðir hennar var
tékkneskur Gyðingur sem komst undan helförinni vegna þess að efna-
fræðirannsóknir hans voru nasistum mikilvægar. Skömmu eftir að
stríðinu lauk veiktist hann á geði og dvaldi eftir það að mestu á sjúkra-
húsum og lést á geðveikrahæli árið 1969. Móðir Elfriede var af auðugum
Vínarbúum komin og flutti með dótturinni til Vínar þar sem Elfriede
gekk fyrst í kaþólskan stúlknaskóla. Fjórtán ára gömul hóf hún nám í
orgel- og blokkflautuleik við Tónlistarháskólann í Vín og stundaði þar
síðar nám í tónsmíðum. Að loknu stúdentsprófi árið 1964 hóf hún nám
í leikhúsfræðum og listasögu við háskólann í Vín. Á háskólaárunum
starfaði hún með róttækum hópum stúdentahreyfingarinnar og var
virkur þátttakandi í hinni nýju bókmenntaumræðu í Austurríki í kring-
um tímaritið manuskripte. I byrjun áttunda áratugarins ferðaðist hún
um Evrópu, dvaldi í Róm og einnig í Berlín. Árið 1974 giftist hún Gott-
fried Hungsberg sem hafði starfað náið með þýska kvikmyndagerðar-
manninum Rainer Werner Fassbinder. Sama ár og Elfriede Jelinek gekk
í hjónaband gekk hún einnig í kommúnistaflokk Austurríkis.
34
TMM 2006 • 1