Heimsmynd - 01.10.1987, Blaðsíða 11

valdið miklu ójafnvægi í bandarísku efna-
hagslífi. Síðustu mælingar á eignarhaldi
eins prósents ríkustu íbúa Bandaríkjanna
benda til þess að þeir eigi 34,3 prósent eða
fjórar billjónir (milljón milljónir) Banda-
ríkjadala af tólf billjóna dala þjóðarauði.
Hefur eignarhlutdeild þessa þjóðarbrots
ekki verið meiri frá lokum þriðja áratug-
arins, áður en kreppan mikla skall á, þeg-
ar sú tala náði að verða 36 prósent.
Batra spáði jafnframt að verð hluta-
bréfa myndi hækka stöðugt á þessum ára-
tug, líkt því og gerðist á þriðja áratugnum.
Hann hefur reynst sannspár og þykir það
með ólíkindum. Batra heldur því fram að
aukið eignarhald hinna ríku hafi skapað
óhóflega sókn í verðbréf. Segir hann að
með þessu móti hafi þensla aukist á fjár-
málamörkuðum og fólk hafi fyllst ofur-
bjartsýni. Segir Batra að nú sé lokaskeið
þessa þenslutímabils að fara í hönd og ein-
kennist það af óstjórnlegri spákaup-
mennsku sem endanlega leiði til almennr-
ar hræðslu og hruns á lánamörkuðum.
Telur hann að árið 1989 marki tímamót
hvað þetta varðar.
Það sem er merkilegt við hækkun á
verði hlutabréfa er að hún virðist ekkert
tengd aukinni þjóðarframleiðslu. Síðustu
fimm árin hefur raunvirði hlutabréfa
hækkað um 200 prósentustig á meðan
raunvirði þjóðarframleiðslu hefur hækk-
að rétt um 20 prósent. Fjármálaspekú-
lantar kauphallanna hafa reynt að réttlæta
þessa hækkun á verði hlutabréfa með
þeim rökum að hin mikla aukning fyrir-
tækjasamsteypa og kaup stærri fyrirtækja
á þeim smærri hafi skapað aukna hag-
kvæmni. En það er fráleitt að ætla að hag-
kvæmni einkafyrirtækja hafi aukist tífalt á
síðustu fimm árum.
Batra hefur rannsakað þær fjórar
kreppur sem skollið hafa yfir í Banda-
ríkjunum allt frá miðbiki 18. aldar. Nið-
urstaða hans er sú að það þurfi ákveðnar
forsendur til að kreppa skelli á.
Ein veigamesta forsenda kreppu að
mati Batra er óhófleg samsöfnun auðs á
fárra hendur. Ein ástæða þessa, þegar til
lengri tíma er litið, er að auður helst innan
vellauðugra fjölskyldna. Önnur ástæða
samsöfnunar auðs á fárra hendur er að-
stöðumunur stórfyrirtækja á frjálsum
markaði. Slfk fyrirtæki hafa meiri mögu-
Mynd þessi sýnir hlutfall heildareigna í þjóðfélaginu sem er í elgu eins prósents rík-
asta hluta þjóðarinnar. Myndin sýnir að þegar hlutfall þetta hefur orðið óeðlilega hátt
í Bandaríkjunum hefur kreppa eða efnahagssamdráttur fylgt í kjölfarið.
HVERS VEGNA ER SAMSÖFNUN AUÐS HÆTTULEG ÚT FRÁ
EFNAHAGSLEGU SJÓNARMIÐI?
Með rannsóknum sínum á samsöfnun auðs í Bandaríkjunum í gegnum tíðina hefur dr.
Ravi Batra metið hlutfall heildarauðs í eigu ríkasta hundraðshluta þjóðarinnar. Þetta hlut-
fall nálgast nú ört það hámark sem það náði rétt fyrir kreppuna miklu árið 1929. fhalds-
menn og sósíalista greinir á um siðferðilegan grunn þessa ójafnaðar en Batra telur
mestu hættuna sem í þessari þróun felst liggja í efnahagslegum afleiðingum hennar. [
fyrsta lagi leiðir þróunin til þess að aukinn hluti þjóðarinnar fer niður undir eða niður fyrir
fátæktarmörk. Almenníngur er hins vegar ófús að draga úr neyslu sinni þó að tekjur
lækki og fjármagnar neyslu sína að nokkru leyti með lánum. Neyslulán í Bandaríkjunum
hafa enda vaxið mjög á níunda áratugnum. Vegna þessa myndast veikleikar í efnahags-
kerfinu og hættan áað bankartapifé eða verði gjaldþrota eykst. Önnurafleiðing þróunar-
innar er aukin spákaupmennska á verðbréfamarkaði. Ríkasti hluti þjóðarinnar er sá hóp-
ur sem hefur mesta möguleika á að fjárfesta á markaðinum og hann hefur gert það
ótæpilega á liðnum árum. Eftirspurn á verðbréfamarkaði eykst þannig, sem kyndir undir
verðhækkanir þar, jafnvel þó þær eigi sér ekki stoð í undirstöðum efnahagslífsins.
SAMRUNI FYRIRTÆKJA OG AUKIN SKULDSETNING
Á liðnum árum hefur samruni fyrirtækja og það að eitt fyrirtæki gleypi annað (mergers,
take-overs, buy-outs) orðið æ meira áberandi í bandarísku viðskiptalífi. Síaukinn kraftur
hefur farið í það af hálfu fyrirtækjanna að kaupa hvert annað eða að verjast því að vera
keypt eða yfirtekið í stað þess að vinna að nýjungum, vöruþróun eða öðrum þeim þáttum
sem aukið geta framleiðni og skapað verðmæti þegar til lengri tíma er litið. (tengslum við
þennan samruna- eða yfirtökufaraldur hefur mikið lánsfé verið notað. Bankalán og and-
virði skuldabréfa sem hafa verið seld í þessum tilgangi hafa farið til að kaupa hlutabréf í
því fyrirtæki sem ætlunin er að yfirtaka. Heildarskuldir í þjóðfélaginu hafa því farið vax-
andi án þess að um neina verulega framleiðslu- og framleiðniaukningu sé að ræða. Það
sem meira er að oft á tíðum eru gæði þeirra skuldabréfa sem notuð eru til að fjármagna
yfirtökuna umdeilanleg, enda eru þau í daglegu tali kölluð junkbondseöa draslbréf. Sú
aukna skuldsetning fyrirtækjanna sem' þetta veldur án þess að hagur þeirra batni að
marki á móti veldur því hins vegar að geta fyrirtækjanna til að mæta áföllum minnkar
verulega, þar sem þau verða að verja föstum hluta tekna sinna til greiðslu hárra vaxta af
draslbréfunum, án tillits til þess hvernig árar. Hagnaður þeirra minnkar því eða snýstyfir í
tap, sem gæti kveikt þann neista sem þarf til að stórir hópar hlutabréfaeigenda ákveði að
losa sig við hlutabréf sín, en áhrifum þess hefur þegar verið lýst.