Heimsmynd - 01.07.1993, Qupperneq 70

Framsóknarmenn fylltust
heilagri reiði vegna áiása
Vilmundar á formann þeirra
og því varð styrjöldin hörð;
rað fer ekki á milli mála að
iún særði Vilmund mörgum
holsárum.
fyrrum fréttastjóra Vísis. Heimildir Vilmund-
ar komu oft innan úr kerfinu, en einnig frá
fólki út í bæ sem fann hvöt hjá sér til að
upplýsa þennan vaska blaðamann um stað-
reyndir sem það taldi að ættu erindi til al-
mennings. Vilmundur lýsti því sjálfur að
veturinn 1974 - 75 hefðu „flóðgáttir opnast“.
Menn fundu í Vilmundi mann sem ögraði
hinu lokaða kerfi með upplýsingastreymi
sem hann setti í ferskara og skýrara sam-
félagslegt samhengi en aðrir höfðu áður
gert. Vilmundur eignaðist að sjálfsögðu öfl-
uga andstæðinga á skömmum tíma og einu
sinni var honum stefnt fyrir meiðyrði vegna
sjónvarpsþáttar. Hann var sýknaður fyrir
dómstólum vegna þessa máls nokkrum
árum eftir að kæran var lögð fram.
Eitt umtalaðasta mál Vilmundar á þess-
um árurn kom ekki upp á yfirborðið í sjón-
varpi, heldur í spjallpistlinum Um daginn
og veginn í útvarpinu. Vilmundur fjallaði
um gjaldeyrisbrask sem tengdist afgreiðslu
banka á gjaldeyri til bifreiðakaupa. Sumir
fengu yfirfærslur á síðustu dögum fyrir
gjaldfellingu krónunnar, aðrir ekki. Einkum
voru það fyrirmenn þjóðarinnar sem höfðu
að mati Vilmundar fengið gjaldeyrisyfir-
færslur fyrir nýjum bifreiðum rétt áður en
gengið var fellt, þar á meðal sjálfur fjár-
málaráðherrann. Vilmundur endaði pistil
sinn á þessum orðum: „Á hinu háa Alþingi
sitja sextíu alþingismenn. í nágrannalönd-
um okkar, Bretlandi og í Danmörku, hefði
verið spurt um svona hluti á þjóðþingum
og hið sanna fengið að koma fram. I
Nígeríu hefði reyndar verið þagað og á Al-
þingi íslendinga spurði enginn um neitt.“
Fjármálaráðherra sendi frá sér yfirlýsingu
um að bifreiðakaup sín hefðu verið með
felldu „og fékk eina tíu kerfislabbakúta til
að vitna með sér um þau mál“, eins og Vil-
mundur komst að orði í grein í Morgun-
blaðinu. Vilmundur hafði sitthvað við yfir-
lýsingu ráðherrans að athuga og rannsakaði
málið og setti hún forsvarsmenn Heklu,
ritstjóra Morgunblaðsins og bankayfirvöld í
heldur neyðarlegt ljós. Vilmundur hafði oft
á orði síðar að þetta tiltekna mál hefði
opnað augu sín fyrir raunverulegu ástandi
fjölmiðlunar og samtryggingar í landinu.
Blaðamennska Vilmundar þróaðist hratt
en stöðugt frá upplýsandi rannsóknarblaða-
mennsku til pólitískrar stefnumótunar.
Stundum var erfitt að greina þarna á rnilli,
því Vilmundur var aldrei hlutlaus í blaða-
mennsku sinni. Hann setti málin upp eins
og dómstóll, leiddi menn til vitnis, tók sér
hlutverk sækjandans og dómarans ef því
var að skipta. Það má þvi ef til vill deila um
óhlutdrægni Vilmundar sem blaðamanns,
en víðtæk áhrif hans á blaðamennsku á
íslandi eru óumdeilanleg.
Stefna Alþýðuflokksins
endurskoðuð. Alþýðuflokkurinn
var nánast horfinn af yfirborðinu eftir hið
langvinna samstarf við Sjálfstæðisflokkinn.
Haustið 1974 töldu flestir Alþýðuflokkinn
ónýtan stjórnmálaflokk. Vilmundur Gylfa-
son var einnig þeirrar skoðunar en eygði
um leið tækifærið að móta nýja stefnu í
anda sinnar hugmyndafræði, ná undirtök-
unum í flokkum og gera hann að því tæki
sem þyrfti til að koma á varanlegum bata í
þjóðarlíkamanum. Stjórnmál eru veruleiki
þversagna og það er skondið til þess að
hugsa að formaður Alþýðuflokksins á þess-
um tíma var Gylfi, faðir Vilmundar, hug-
myndafræðingur markaðsstefnu flokksins
og leiðtogi hans á viðreisnarárunum. Það er
ennfremur skondið að stefna Gylfa, sem að
lokum hafði leitt flokkinn út í eina mestu
eyðimerkurgöngu í sögu krata, var sú
stefna sem stóð næst hugmyndum Vil-
mundar. Með öðrum orðum: Þversögnin
var sú að Vilmundur hugðist reisa flokkinn
úr öskustó föður síns með svipaðri stefnu.
Framsetning Vilmundar var þó ólík hag-
fræðipólitík föðurins. Ólafur Ragnar
Grímsson sagði eitt sinn á þingi að Vil-
mundur væri „poppuð útgáfa af Gylfa Þ“.
Auðvitað er þetta einföldun en sannleiks-
korn felst þó í þessari líkingu.
Gylfi Þ. Gíslason sagði af sér for-
mennsku í Alþýðuflokknum 1974. Við tók
Benedikt Gröndal. en varaformaður var kjör-
inn Kjartan Jóhannsson Þetta sumar var
mynduð ný ríkisstjóm, stjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks undir forsæti
Geirs Hallgrímssonar. Vilmundur skynjaði að
kaflaskipti væru að eiga sér stað. Samtök
frjálslyndra og vinstri manna höfðu leyst
upp, tveir helstu kjötkatlaflokkarnir voru
sestir að völdum og sú þjóðfélagslega opn-
un sem viðreisnarstjórnirnar höfðu skapað
virtist vera að lokast. Vilmundur mat
Benedikt Gröndal réttilega sem heppilegan
formann Alþýðuflokksins. Benedikt
skynjaði kraftinn í Vilmundi og hið nýja afl
sem gæti gefið Alþýðuflokknum aukið fylgi
og traust meðal kjósenda. Hagsmunir þeirra
fóru því saman og Benedikt gaf ungu
mönnunum í flokknum lausan tauminn.
Þar sem Vilmundur hafði ákveðið að
gera Alþýðuflokkinn að baráttutæki sínu
var ljóst að hann þurfti að ná völdum innan
flokksins til að koma fram sinni stefnu. í
þessu fólst enn ein þversögnin í lífi Vil-
mundar: Til að hnekkja valdi þurfti hann að
öðlast völd sjálfur. Þessi þversögn fylgdi
Vilmundi í öllu pólitísku starfi hans til ævi-
loka.
Tækifærið bauðst þegar Vilmundur vald-
ist í nefnd til að endurskoða stefnu Alþýðu-
flokksins. Vilmundur hafnaði algjörlega
gömlu skýringunum sem skiptu flokkum til
hægri eða vinstri. Hann var þeirrar skoðun-
ar að hinar séríslensku aðstæður hefðu
skapast við hið sérstæða íslenska flokka-
kerfi og útrýmt slíkum hugtökum.
Sigur í prófkjöri. Vilmundur
fyrirleit alla tíð flokkskerfið sem slíkt.
Honum leiddist flokksstarf og tjáði sig
oftsinnis um það að stjórnmálaflokkar
þvældust fyrir lýðræðislegri framþróun. í
flokka söfnuðust menn með aðrar hug-
myndir en þær að stuðla að betra þjóð-
félagi; þar mættust eiginhagsmunasinnar,
gæslumenn forréttinda og hagsmunahópa,
undirmálsmenn úr þjóðlífinu sem vildu
treysta stöðu sína gegnum pólitík og fleiri
af því taginu. Flokkar gáfu ekki rétta mynd
af fólkinu x landinu að mati Vilmundar. En
verstir voru þó að mati Vilmundar svo-
nefndir flokkseigendur; hóparnir sem töldu
sig eiga flokkana í skjóli eignaumsýslu eða
umdæma.
Hvað Alþýðuflokkinn varðaði blasti við
Vilmundi flókið eignarhaldsnet Hafnar-
fjarðarkrata, Vestfjarðakrata, peninga- og
bitlingakrata úr Reykjavík og verkalýðs-
krata. Vilmundur skynjaði að margir myndu
flykkja sér um hugmyndir hans, en sjálfur
gat hann ekki hugsað sér að mynda eina
valdaklíkuna enn í flokknum eða að leiða
utanaðkomandi hugsjónafólk inn í ranghala
flokkseigenda og innri valdaátaka. Vil-
mundur þekkti andrúmsloft flokkakerfisins
of vel til þess. Aðeins þeir sem hafa kynnst
innri átökum í stjórnmálaflokkum þekkja til
70
HEIMSMYND
J Ú L í