Heimsmynd - 01.07.1993, Page 71

hlítar andrúmsloft hrossakáupa, pólitískra
launmorða, ótta og foringjadekurs; græðg-
ina að auka völd sín og áhrif og angistina
að missa aðstöðu eða bitlinga innan flokks
sem utan. Til að efla lýðræði í Alþýðu-
flokknum og sýna öðrum flokkum gott for-
dæmi kastaði Vilmundur fram hugmyndinni
um opið prófkjör í Alþýðuflokknum.
„Hundrað kratar í flokkskerfi skipta
engu máli þegar þúsundir taka þátt í próf-
kjöri," sagði Vilmundur eitt sinn. Að stytta
leiðina frá almenningi til þjóðfélagsvaldsins
var meginmálið í huga Vilmundar.
Miðað við hve róttækar tillögur Vilmund-
ar um opið prófkjör voru og hversu opin-
skátt þær gengu gegn föstu hópunum í
Alþýðuflokknum og öruggri kjördæmis-
stöðu einstakra þingmanna, vekur það
reyndar furðu hversu auðveldlega þessar
hugmyndir hlutu afgreiðslu á flokksþingun-
um 1975 og 1976. Auðvitað var þeim and-
mælt en í stórum dráttum settust menn nið-
ur og unnu úr hugmyndum Vilmundar um
opið prófkjör. Ef til vill er ein helsta skýr-
ingin hin bága staða flokksins á þessum
tíma og að menn hafi verið reiðubúnir að
reyna nýjar og ferskar hugmyndir sem gætu
lokkað almenning til fylgis við Alþýðu-
flokkinn. Það var með öðrum orðum litlu
að tapa.
Árið 1977 var málið í höfn og Vilmundur
gat siglt út í opna prófkjörsbaráttu sem ekki
aðeins gjörbreytti pólitískri ásjónu flokksins
út á við og sendi uppstillingarnefndir ann-
arra flokka aftur til steinaldar, heldur
tryggði Vilmundi sjálfum mun sterkari stöðu
fyrir komandi alþingiskosningar.
Enda gekk það eftir að Vilmundur Gylfa-
son vann stóran sigur í prófkjörinu í
Reykjavík. Hann hlaut 75 prósent atkvæða í
fyrsta og annað sætið og tók því annað sæt-
ið á lista Alþýðuflokksins í Reykjavík á eftir
Benedikt Gröndal flokksformanni. í þriðja
sæti hafnaði Jóhanna Sigurðardóttir. Afhroð
guldu hins vegar Eggert G. Þorsteinsson og
Björgvin Guðmundsson. Það voru fyrst og
fremst hugmyndir Vilmundar og greiningar
hans á þjóðfélagi samtímans sem höfðu
fært honum sigurinn. Hann fann glöggt
sjálfur hið nýja afl og taldi að nú væri hafin
sókn gegn myrkraöflum íslensks samfélags.
Samtímis var hann sannfærður um að Al-
þýðuflokkurinn myndi breytast með nýjum
siðum og vinnubrögðum. „Nýr og betri Al-
þýðuflokkur mun koma upp í kjölfar próf-
kjörsins,“ sagði Vilmundur í blaðaviðtali að
loknum slagnum.
„Sá sigrar ávailt sem rétt
hefur fyrir sér." Vilmundur sóttí
fram harðar en áður og barðist á tveimur
vígstöðvum fram til kosninga í júní 1978:
Annars vegar hélt hann áfram að vinna
skoðunum sínum fylgi meðal almennings
og lofaði þar með breytingum á þjóðfélag-
inu ef stuðningur við Alþýðuflokkinn væri
nógur. Hins vegar stóð hann í harðri bar-
áttu fyrir stefnu sinni og hugmyndafræði
við ýmis öfl í eigin flokki. Prófkjörið hafði
styrkt Vilmund og út á við var hann sterk-
asta ásjóna flokksins og leiðtogi í reynd.
Kraftur Vilmundar fólst ekki síst í því að
hann trúði af offorsi á hugmyndir sínar. Þær
voru sannar fyrir honum, óhagganlegur
veruleiki. Hann trúði á réttlætið í hugmynd-
um sínum og hann fór beint af augum. Frá
menntaskólaárunum er mér minnisstætt
þegar við stóðum eitt síðdegið í snjónum
og myrkrinu fyrir framan skólahúsið og
deildum um tiltekið mál. Við vorum á önd-
verðum meiði og það var ljóst að engin
niðurstaða fengist. Þá bauð Vilmundur allt í
einu upp á að við skyldum gera út um
ágreiningínn með slagsmálum: Sá sem lægi
undir hefði tapað, hefði rangan málstað. Ég
samþykkti tillöguna eftir nokkurt hik, ekki
vegna þess að Vilmundur væri mikill að
burðum, heldur vegna þess að mér fannst
aðferðin óvenjuleg og nokkuð umdeilanleg,
svo ekki sé meira sagt. Það þarf ekki að
hafa um þetta mörg orð: Slagurinn var tæp-
ast hafinn fyrr en ég lá undir. Vilmundur
gekk beint til verks og felldi mig áður en
ég náði að hugsa. Ég vildi andmæla þar
sem ég lá í snjónum en Vilmundur sagði
við mig alvarlegur i bragði: ,,Sá sigrar ávallt
sem rétt hefur fyrir sér."
Reykjavík. Atburðirnir höfðu gerst þremur
árum áður eða haustið 1972. Um var að
ræða ólöglega áfengisflutninga, auk margra
milljón króna fjársvika. Veitingahúsinu var
lokað en nokkrum dögum síðar kom skip-
un frá dómsmálaráðuneytinu um að opna
Klúbbinn. Embætti ríkissaksóknara mót-
mælti opnuninni. Dómsmálaráðherra var
Olafur Jóhannesson, formaður Framsóknar-
flokksins. Vilmundur spyrti saman ákvörð-
un Olafs að opna Klúbbinn og óeðlileg fjár-
málatengsl eiganda Klúbbsins við Fram-
sóknarflokkinn. Greinin var að sjálfsögðu
alvarleg gagnrýni á dómsmálaráðherra, svo
ekki sé meira sagt. En málið átti eftir að
taka á sig enn rosalegri myndir. Við rann-
sókn hins svonefnda Geirfinnsmáls báru
tvö ungmenni það á fjóra einstaklinga að
þeir væru viðriðnir hvarfið á Geirfinni.
Tveir þeirra voru forráðamenn Klúbbsins.
Áburðurinn reyndist vera rangur, en það
kom ekki fram fyrr en síðar. í millitíðinni
var grein Vilmundar um dómsmálaráðherra
og Klúbbinn mönnum í fersku minni og
það þurfti ekki mikið til að setja íslenska
þjóðarsál á loft í æsingakenndu andrúms-
lofti hinna skelfilegu atburða. Málunum var
blandað saman í eitt og almenningsálitið
spurði sig um þátt formanns Framsóknar-
flokksins og dómsmálaráðherra, ekki að-
eins í Klúbbmálinu, heldur einnig í Geir-
Honum leiddist flokksstarf og tjáði sig oftsinnis um það að
stjórnmálaflokkar þvældust fyrir lýðræðislegri framþróun.
í flokka söfnuðust menn með aðrar hugmyndir en þær að
stuðla að betra þjóðfélagi; þar mættust eiginhagsmunasinnar,
gæslumenn forréttinda og hagsmunahópa, undirmálsmenn
úr þjóðlífinu sem vildu treysta stöðu sína gegnum pólitík
og fleiri af því taginu.
Kiúbburinn,
Geirfinnur
og Sólnes. Vilmundur var
vígreifur veturinn 1977. Upp-
taktur kosningabaráttunnar var
hafinn og hann brá mörgum
bröndum á loft samtímis. Mörg
mál hans vöktu þjóðarathygli,
eins og til dæmis aðför hans að
Jóni G. Sólnes, alþingismanni
Sjálfstæðisflokksins, en grunur lék
á að hann ætti ólöglegar inni-
stæður í dönskum banka. Vil-
mundur réðist að Sólnes í grein í
Dagblaðinu, en hann notaði
kjallaragreinar í síðdegisblöð-
unum tveimur umfram aðra miðla
til að koma skoðunum sínum á
framfæri. Vilmundur hjólaði enn-
fremur í þingmanninn vegna
framkvæmdanna við Kröflu og sakaði hann
urn sukk og fyrirgreiðslu í eigin kjördæmi á
kostnað skattgreiðenda.
Atlaga Vilmundar gegn Framsóknar-
flokknum í ársbyrjun 1976 hafði þó vakið
hvað mesta athygli og skekið allt þjóðfélag-
ið. Nú var málið notað gegn Vilmundi og
honum núið því um nasir að það væri á
hans ábyrgð að tveir menn hefðu verið sak-
lausir hnepptir í gæsluvarðhald vegna Geir-
finnsmálsins. Upphaflega skrifaði Vilmund-
ur grein í Vísi haustið 1975 þar sem hann
sagði frá meintum fjármálaafbrotum að-
standenda veitingahússins Klúbbsins í
finnsmálinu. Ólafur Jóhanesson flutti fræga
varnarræðu á Alþingi og notaði orðið
„Vísismafía“ sem varð fleygt um land allt.
Málið smákoðnaði niður eftir því sem rann-
sókn Geirfinnsmálsins miðaði áfram. En
það tók mörg ár og þetta varð að kosninga-
máli tveimur árum síðar, 1978. Vilmundur
neyddist til að rekja allt málið í mikiili
blaðagrein rétt fyrir kosningarnar í júní og
þar dró hann ekkert undan hvað varðaði
ásakanir sínar í garð Ólafs Jóhannessonar
og fjármálatengslin við Klúbbinn, en undir-
strikaði að Klúbbsmálið væri öldungis
óskylt Geirfinnsmálinu.