Heimsmynd - 01.07.1993, Qupperneq 72

Gráu tónarnií voru svo fáir.
Sigur eða ósigur. Alit eða
ekkert. Hann gerði fressar
kröfur til annarra, en þó
mesttilsjálfssín.
Andstæðingar Vilmundar innan Fram-
sóknarflokksins höfðu fyllst heilagri reiði
vegna árása hans á formann þeirra og því
varð styrjöldin hörð; það fer ekki á milli
mála að hún særði Vilmund mörgum hol-
sárum. Svo seint sem í júní 1979 gerði þá-
verandi ritstjóri Tímans, Jón Sigurðsson.
þunga atlögu að Vilmundi í leiðara blaðs
síns. Orðrétt skrifaði Jón: „Á sínum tíma átti
Vilmundur meginþáttinn í því að fjórir ein-
staklingar voru álitnir hvers manns níðing-
ar. í því voðalega galdrafári sem var vakið
upp fyrir örfáum árum sættu þessir menn
langvarandi frelsissviptingu og fjölskyldur
þeirra urðu fyrir óumræðanlegri óhamingju.
Hvað sem annað verður, mun Vilmundur
Gylfason aldrei getað þvegið af sér siðferði-
lega ábyrgð á þeim hræðilegu atburðum.“
Þessi orð eru birt til marks um hve hörð
baráttan var milli Vilmundar og pólitískra
andstæðinga hans. Þess má þó geta að Jón
og Vilmundur voru gamlir vinir úr mennta-
skóla og fór alltaf vel á með þeim.
Erlendir
kratapeningar. Vilmundur stóð
ekki aðeins i bardaga við andstæðingana í
öðrum flokkum. Hann beindi einnig spjót-
um sínum að Alþýðuflokknum. Mestur stóð
styrrinn um Alþýðublaðið, litla blaðið sem
var nær horfið af markaði en var enn sem
fyrr stórveldi innan flokksins. Vilmundur
vildi leggja blaðið niður ef það stæði ekki
undir sér fjárhagslega. Blaðið hafði notið
fjárhagslegrar fyrirgreiðslu í bankakerfinu
eins og tíðkaðist með rekstur flokka, fyrir-
tækja og húsbygginga á þessum tíma.
Vilmundur vildi hætta þessum fyrir-
greiðslum. Á sama tíma lá Alþýðuflokkur-
inn undir miklu ámæli fyrir að þiggja fé frá
krataflokkunum á Norðurlöndum. Vilmund-
ur varði ekki útlendu kratapeningana, held-
ur tók þvert á móti undir þessa gagnrýni.
Hann sagði að til að mynda ætti að leggja
Alþýðublaðið niður ef það væri rekið fyrir
fé frá norrænum krötum.
Þessi dæmi vitna um að flokkshollusta
var Vilmundi ekki föst í hendi. Hann lagði
siðferðislegt mat á hvern hlut fyrir sig og
tók síðan sína persónulegu afstöðu. Þess
vegna rakst hann alltaf illa í Alþýðuflokkn-
um nema þegar hann hafði ótvíræða for-
ystu og hinir fylgdu eftir. Vilmundur hefði
aldrei getað orðið flokksleiðtogi í hefð-
bundnum skilningi orðsins. Hefði hann ein-
hvern tíma orðið flokksformaður hefði
hann verið formaður sinna eigin hug-
mynda. Flokkurinn hefði síðan þurft að að-
laga sig að Vilmundi og hugmyndum hans.
Vilmundarsigur
AlþýðuflokksínS. Árið 1978 var
merkilegt ár í sögu íslenskra stjórnmála.
Meirihluti sjálfstæðismanna missti Reykjavík
í borgarstjómarkosningum um vorið og í al-
þingiskosningunum í júní vann Alþýðu-
flokkurinn stærsta kosningasigur í sögu
flokksins. Sigur Alþýðuflokksins er mesti
kosningasigur á lýðveldistíma
hérlendis. I kosningunum fjórum
árum áður hafði Alþýðu-
flokkurinn fengið um 10 þúsund
atkvæði, en hlaut nú 27 þúsund
atkvæði eða 22 prósenta fylgi
kjósenda.
Þetta var fyrst og fremst sigur
Vilmundar Gylfasonar.
Skilgreiningar hans á íslensku
samfélagi höfðu opnað augu
landsmanna og þau áttu aldrei
eftir að lokast aftur fyrir þeirri
greiningu, þótt umbæturnar hafi
komið hægt en sígandi. Og stór
hluti þjóðarinnar var reiðubúinn
að fara leið Vilmundar til að
siðbæta hið opinbera kerfi og þar
með hefja lækninguna á
þjóðarlíkamanum. Á forsíðu birti
Dagblaðið ljósmynd af Vilmundi
og Valgerði konu hans á tröppun-
um fyrir utan heimili þeirra á Haðarstíg
morguninn eftir kosningarnar. Fyrirsögnin
var: Sigurvegari kosninganna. „Þessi mynd-
birting varð mér dýr," sagði Vilmundur síð-
ar. Það var ljóst að þingmenn Alþýðu-
flokksins undu þeirri skilgreiningu illa að
Vilmundur hefði einn dregið vagninn.
Kosningasigri klúðrað. Þrátt
fyrir glæsilegan sigur Alþýðuflokksins lentu
kratar illilega undir við stjórnarmyndunina
sumarið 1978. Olafur Jóhannesson sýndi
enn einu sinni hversu slyngur hann var við
hið pólitíska taflborð þegar hann myndaði
ríkisstjórn í byrjun september, en þá höfðu
fjölmörg tilbrigði um ríkisstjórnir verið leik-
in allt sumarið. Vilmundi tók að leiðast til-
raunirnar til stjórnarmyndunar þegar sumri
fór að halla. Hann, líkt og þorri almenn-
ings, var þeirrar skoðunar að fara ætti eftir
meginlínunum í vilja þjóðarinnar í undan-
gegnum kosningum, í stað þess að flokka-
kerfið tæki til við stjórnarmyndun með
hefðbundum hrossakaupum, hrókeringum
og skilyrðum þvers og kruss. Fólkið í land-
inu hafði hækkað gengi Alþýðuflokksins
um heil 13 prósentustig, sem er einstök vís-
bending í sögu lýðveldisins um vilja þjóðar
til breytingar. Flokkakerfið hunsaði hins
vegar vilja þjóðarinnar og hugsaði um það
eitt að koma sínum mönnum í ráðherra-
stóla. I huga Vilmundar voru það eðlileg
viðbrögð hins úrelta flokkakerfis og sýndu
best hversu ónýtt stjórnkerfið var orðið og
úr tengslum við vilja þjóðarinnar og þarfir.
Sigur Alþýðuflokksins klúðraðist og við
myndun ríkisstjórnarinnar varð Benedikt
Gröndal undir í viðskiptum sínum við for-
menn Framsóknarflokks og Alþýðubanda-
lags. Eða eins og Vilmundur orðaði það í
blaðagrein á þessum tíma: „Okkar foringi
var of heiðarlegur, kurteis og bláeygur til
þess að eiga viðskipti við Ólaf Jóhannesson
og Lúðvík Jósepsson.“ Vilmundur sagði
þessa tvo menn vera „leifarnar af pólitísku
kerfi sem er að ganga sér til húðar“.
Vilmundur hafði í sjálfu sér ekkert á
móti því að mynda ríkisstjórn með Alþýðu-
bandalaginu. Hann áleit að sá flokkur væri
sennilega skástur til að starfa með að sið-
væðingu stjórnmálanna. Ég man að haustið
1978 áttum við Vilmundur langt samtal um
Sigur Alþýðuflokksins er mesti kosningasigur
á lýðveldistíma hérlendis. Þetta var fyrst og fremst
sigur Vilmundar Gylfasonar. Skilgreiningar hans á
íslensku samfélagi höfðu opnað augu landsmanna
og þau áttu aldrei eftir að lokast aftur.
Valgerður, eiginkona Vilmundar,
er lengst til hægri á myndinni.
72
HEIMSMYND
J Ú L í