Heimsmynd - 01.07.1993, Qupperneq 80

Heimsmynd - 01.07.1993, Qupperneq 80
Hannes Hafstein var fyrsti ráð- herra íslands og jafnframt fyrsti stjórnmálamaðurinn sem notaði Landsbankann í pólitísku skyni. Tryggvi Gunnarsson bankastjóri var einn af helstu stuðnings- mönnum Hannesar Hafsteins. Svo virðist sem bankinn hafi verið notaður til að reyna að koma Birni í ísafold á kné. Og ekki tók betra við í bankanum. Sigur- kaupfélög við hverja höfn.“ björn heldur áfram: „Fljótt reyndist Björn Jónsson í ísafold átti harma að hefna er hann tók við ráðherraembætti 1909. Hann rak Tryggva Gunnarsson og setti sína menn í staðinn. Birni Kristjánssyni erfið sambúðin við Magnús [Sigurðsson]. í bankanum var kom- inn nýr andi, „framsóknarandi". Reyndist Birni erfitt að standa fast í stöðunni fyrir smákaupmennina og yfirleitt fyrir hægris- innaða menn ... Enda fór það svo að Björn varð, eftir komu Magnúsar í Landsbankann, ekki langlífur í bankanum því að í byrjun ársins 1918 flutti Björn sig úr bankastjóra- herberginu og fram í eitt horn biðstofunnar og sagðist ekki haldast við inni í sameigin- legu herbergi bankastjóranna fyrir ofríki Magnúsar, meðbankastjórans.“ Björn Kristjánsson sagði svo af sér bankastjórastöðu sinni sama ár og fór því í raun fyrir honum eins og Tryggva Gunnars- syni árið 1909- Hann var flæmdur úr bank- anum vegna þess að ný pólitísk valdaöfl voru komin til sögunnar og vildu nota bankann í sína þágu. Framsóknarmenn gerðu sér ljóst að það var lífsnauðsynlegt fyrir verslunarrekstur samvinnuhreyfingar- innar að tryggja bein völd í bankakerfinu meðan lag var. Það var einmitt á árunurn 1917 til 1920, á fyrstu valdatímum Fram- sóknarflokksins, sem Samvinnuhreyfingin varð að stórveldi, ekki síst fyrir atbeina hinnar ríkisreknu Landsverslunar og lánveit- inga Landsbankans. í raun og veru var um yfirtöku á Landsbankanum að ræða og næstu 70 árin var hann nánast sem einka- banki Sambands íslenskra samvinnumanna. Forystumenn SÍS höfðu þar afar bein og augljós áhrif, áttu til dæmis fulltrúa í banka- ráði allan þennan tíma og einn af þremur bankastjórunum var gjarnan úr innsta hring þeirra. Samhengið milli uppgangs SÍS og kaupfélaganna annars vegar og ítakanna í bankanum hins vegar var engum ljósara en framsóknarmönnum sjálfum. Jónas frá Hriflu sagði orðrétt á miðstjórnarfundi í Framsóknarflokknum 1942: „Framsóknar- flokkurinn hefur skapað Landsbankann, Landsbankinn vöxt samvinnufélagana. Það hefur haft [þá] þýðingu að komið hafa upp Næsta skref Jónasar frá Hriflu og fram- sóknarmannanna eftir yfirtöku Landsbank- ans var að efla hann svo mjög að hann yrði langstærsti banki landsins en jafnframt hugðust þeir drepa einkabankann, íslands- banka. Hann hafði lent í miklum þrenging- um vegna lána til sjávarútvegsins og stóð því höllurn fæti. Eftirleikurinn var auðveldur er framsóknarmenn komust til valda árið 1927. Ný lög voru þá sett um Landsbank- ann. Hann fékk einkaleyfi á seðlaútgáfu og ríkið ábyrgðist allar skuldbindingar hans. Ólafur Björnsson prófessor hefur bent á að með þessum lögum og framkvæmd þeirra hafi íslandsbanki í raun verið ofurseldur að- alkeppinaut sínum i bankaviðskiptum og orðið í einu og öllu að lúta því sem stjórn Landsbankans þóknaðist. Hann segir að af- staða ríkisstjórnar Tryggva Þórhallssonar til Islandsbanka hafi verið neikvæð og hún hafi gert miklu strangari kröfur en áður höfðu verið gerðar um gæði þeirra víxla og verðbréfa sem auk gullforðans skyldu vera seðlatrygging og bankinn hafi átt erfitt með að fullnægja þeim kröfum. Ólafur segir enn- fremur: „Þegar tekin eru til greina öll þau atriði, er nú hafa verið nefnd, erfiðleikar út- vegsins, óvinsamleg afstaða stjórnvalda og jafnvel fjandsamlegur áróður í garð bank- ans, að ógleymdri bankalöggjöfinni, sem var íslandsbanka mjög óhagstæð, gat það í rauninni ekki verið nema tímaspurning hvenær bankinn yrði óstarfhæfur með öllu enda var þess nú skammt að bíða.“ Einkabankinn íslandsbanki fór á hausinn 1930 og á rústum hans var reistur ríkis- bankinn Útvegsbankinn. Þar með var allt bankakerfið komið undir stjórn ríkisins og beinlínis orðið hluti af ríkisvaldinu. Landsbankinn bar höfuð og herðar yfir aðra banka landsins. Þar ríkti Magnús Sig- urðsson sem eins konar yfirbankastjóri eða páfi og sérlegur fulltrúi Framsóknarflokksins og Sambandsins. Hann lét ekki af störfum sem bankastjóri fyrr en 1947 . Á kreppuárunum gekk fyrirtækjarekstur illa á Islandi. Flest stærstu fyrirtæki landsins voru rekin með halla og sum voru við það að verða gjaldþrota. Bankar og ríkisreknir sjóðir réðu í raun og veru öllu en pólitísk yfirstjórn þeirra bauð upp á spillingu og hrossakaup sem varð svo aftur undirrót að slöku siðferði í stjórnmálum. Jónas Krist- jánsson, ritstjóri DV, sagði á fundi nýlega að íslenskir stjórnmálamenn litu á sjálfa sig, ríkið og flokkinn sem eitt. Þar má bæta við bönkunum eins og þeir voru reknir um ára- tugaskeið. Til að varpa nokkru ljósi á þetta skulum við staldra við árið 1936. Þá voru þrír nýir bankaráðsmenn Landsbankans kosnir. Þess- ir þrír menn voru starfsmenn eða eigendur þeirra þriggja fyrirtækja sem skulduðu mest í bankanum. Þeir voru Olafur Thors, einn af eigendum Kveldúlfs, Jónas frá Hriflu, starfs- maður SÍS, og Helgi Bergs eldri. forstjóri Sláturfélags Suðurlands. Formaður banka- ráðs var þá Jón Arnason, einn af forstjórum SÍS, þannig að þetta voldugasta verslunar- fyrirtæki landsins hafði tvo lykilmenn í bankaráðinu. Þetta er það sem kallast hags- munaárekstur nú til dags en þetta vakti ekki ýkja mikla athygli á þeim tíma. Svo að vitn- að sé aftur í Jónas Kristjánsson þá líta ís- lendingar gjarnan á sig sem þegna valdhafa frekar en mynduga borgara. íslenskir stjórn- málamenn eru því þeir sem „skammta" og „skaffa" eftir eigin geðþótta. Þetta á ekki síst við um meðferð þeirra á bankakerfinu. En sem sagt. Á því herrans ári 1936 voru fjórir af fimm bankaráðsmönnum langstærsta banka landsins og jafnframt seðlabanka ís- lands fulltrúar þeirra þriggja fyrirtækja sem skulduðu mest í bankanum. Þeir voru kjörnir af Alþingi til þess að gæta hagsmuna bankans en því má síðan velta fyrir sér hverra hagsmuna þeir voru að gæta. Ekki er heldur ólíklegt að Ólafur Thors hafi beinlínis komið sér í bankaráðið 1936 til að gæta hagsmuna Kveldúlfs sem var að verða gjaldþrota. Þá var við völd stjórn hinna vinnandi stétta og krafðist annar stjórnarflokkurinn, Alþýðuflokkurinn, þess að félagið væri gert upp og vildi koma á bæjarútgerðum í staðinn. Svo virtist lengi vel sem Framsóknarflokkurinn væri sömu skoðunar en honum snerist brátt hugur. Sinnaskiptin gerðust innan bankaráðs Landsbankans. Er talið að þeir Jón Árnason, formaður bankaráðs, og Jónas frá Hriflu, nýkjörinn bankaráðsmaður, hafi verið upp- hafsmenn þess að Kveldúlfur fékk að lifa. Þeir fóru að huga að reikningum Sambands íslenskra samvinnufélaga og sáu að það gæti veitt slæmt fordæmi að ganga að Kveldúlfi. SÍS stóð einnig tæpt vegna krepp- unnar og þar voru gríðarlegir hagsmunir í húfi. Þeir hafa líklega hugsað sem svo að svo gæti farið að sjálfstæðismenn næðu völdum einn góðan veðurdag og væm þá manna vísastir til að hefna harma sinna, ef 80 HEIMSMYND J Ú L í
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100

x

Heimsmynd

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimsmynd
https://timarit.is/publication/1408

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.