Heimsmynd - 01.07.1993, Blaðsíða 92

Hið hraða og skamma líf
Vilmundar Gylfasonar
(Framhald afbls. 89) kosningar gerðar opnari
og lýðræðislegri. Formaður flokksins skyldi
kosinn beinni kosningu af félögum í
Alþýðuflokknum og þar hefðu allir flokks-
bundnir kratar kosningarétt. Flokksþingið
var þó ekki á því að afsala sér völdum og
felldi tillöguna um beina kosningu for-
manns og dró mjög úr mætti annarra til-
lagna Vilmundar. Vilmundur nennti ekki að
sitja allt flokksþingið til enda. Hann sagði
orðrétt í viðtali við Morgunblaðið: „Ég sat
ekki nema hluta flokksþingsins og var með
því að vonast til að ekki yrði um framhald
þessa lágkúrulega leiks frá í sumar að ræða
og til að firra þingfulltrúa slíkum leiðindum,
en tókst ekki. Þetta fylgi sem tillagan fékk
undirstrikar enn það sem ég hef haldið
fram, að þessi fjöldahreyfing í kringum
forystu Alþýðuflokksins samanstendur af
um það bil 40 manns. Þingið getur sam-
þykkt nákvæmlega það sem því sýnist, það
kemur mér ekkert við og hefur engin áhrif
á það sem ég segi eða geri, ég bara blæs á
þetta eins og það hafi aldrei verið sam-
þykkt.“
Síðari úrslitatilraun Vilmundar var að
bjóða sig fram til varaformanns á flokks-
þinginu 1982. Honum var ljóst að það yrði
erfið ganga, en mat stöðuna þannig að ann-
að hvort yrði hann að fá afgerandi valda-
stöðu innan flokksins til að ná fram sínum
hugmyndum og móta stefnu flokksins eða
dingla áfram í herkví flokksforystunnar.
Aðrar leiðir voru auðvitað að hætta afskipt-
um af pólitík eða stofna eigin stjórnmála-
samtök. Svo fór að Magnús Magnússon
sigraði Vilmund í kosningu um varafor-
mann, en þó munaði aðeins 12 atkvæðum.
Vilmundur hélt fræga ræðu af munni fram
er úrslitin lágu fyrir. Upphaf hennar var á
ensku: „I bring you a big bouquet of roses
- one for every time you broke my heart.“
Þetta var rómantisk ræða en hlaðin
biturleik. Vilmundur vissi að nú var komið
að krossgötum.
Úrsögnin úr
Alþýóuf lokknum. Prófkjörið í
Reykjavík í nóvember 1982 kom beint í
kjölfar flokksþingsins og því enginn tími til
stefnu fyrir Vilmund að taka ákvörðun.
Benedikt Gröndal var orðinn sendiherra í
Stokkhólmi og fyrsta sæti listans því laust.
Um það sæti var álitið að slagurinn stæði
milli Jóns Baldvins Hannibalssonar og
Vilmundar Gylfasonar. Það voru litlir
kærleikar með þeim eftir Alþýðublaðs-
deiluna og Jón Baldvin hafði beitt sér gegn
Vilmundi á flokksþinginu. Til uppgjörs með
þeim kom þó ekki vegna þess að
Vilmundur gaf einfaldlega ekki kost á sér í
fyrsta sætið í Reykjavík.
Þann 18. nóvember skrifaði Vilmundur
bréf til formanns Alþýðuflokksins, Kjartans
92
Jóhannnssonar, og sagði sig úr flokknum. Á
sama tíma lagði hann fram þingsályktunar-
tillögu um aðskilnað framkvæmdavalds og
löggjafarvalds og tilkynnti á Alþingi að hér
væri um að ræða eitt stefnumál væntanlegra
samtaka, Bandalags jafnaðarmanna.
Vilmundur ræddi við blaðamenn i fram-
haldi af ræðunni og talaði um „allstóran
hóp“ (en þó ekki mjög stóran) sem stæði
að hinu nýja framboði. Sannleikurinn mun
hafa verið sá að á þessu stigi málsins voru
það nánast aðeins þau hjónin, Vilmundur
og Valgerður, sem stóðu að framboðinu.
Valgerður Bjarnadóttir sagði nýverið í
samtali við greinarhöfund að Vilmundur
hafi alltaf verið krati í hjarta sínu. Þess
vegna hefði hann kosið að kaiia hið nýja
framboð Bandalag jafnaðarmanna, ekki síst
til að undirstrika að gömul gildi jafnaðar-
stefnunnar væru með í hinni nýju hreyf-
ingu. Þegar BJ tók síðan að móta stefnu-
skránna bættust fleiri hugmyndir í sarpinn
frá öðru fólki og nýjum félögum. Þannig
hafi Vilmundur alls ekki átt allar hugmyndir
BJ, þótt hann hafi lagt grunninn að hug-
myndafræðinni. BJ var fyrst og fremst
hreyfing um nýja pólitík, stefna sem afneit-
aði gömlu, úreltu flokkapólitíkinni.
Lýðræði í stað
flokksræðis. Nokkrum dögum sið-
ar var flutt vantrauststillaga á ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsens. Vilmundur studdi
vantraustið, þótt hann vonaði í hjarta sínu
að tillagan yrði felld og ekki yrði boðað tii
kosninga á vetri eða snemma vors. Hann
þurfti betri undirbúningstíma til að koma
hinum nýju samtökum á laggirnar. Umræð-
unum um vantraustið var útvarpað og sjón-
varpað og þar bauðst Vilmundi tækifærið til
að skilgreina stefnu hinna nýju stjórnmála-
samtaka. Eftir á taldi Vilmundur að þar
hefði hann haldið sína bestu ræðu og per-
sónulega er ég sammála honum. Á einum
stað sagði hann:
„Við leggjum til að forsætisráðherra sé
kosinn beinni kosningu í tvöfaldri umferð
ef ekki næst hreinn meirihluti í þeirri fyrri.
Með öðrum orðum að landið verði eitt kjör-
dæmi að því er tekur til framkvæmdavalds-
ins. Að því er tekur til löggjafarvaldsins
leggjum við til að kjördæmaskipan verði
óbreytt. Við leggjum til að algjörlega verði
skilið milli löggjafarvalds og framkvæmda-
valds, með öðrum orðum að störf hæst-
virtra alþingismanna verði að setja landinu
almennar leikreglur og síðan að hafa eftirlit
með því að þessum almennu leikreglum sé
fylgt... Sú leið sem væntaniegt Bandalag
jafnaðarmanna leggur til er fær. En hún
felur miklu meira í sér. Hún felur í sér að
flokksvöldin, vöid nokkurra hundruða karla
og kvenna í svokölluðum stjórn-
málaflokkum - þar sem menn eru auðvitað
fyrst og fremst að vernda aðstöðu í
verkalýðshreyfingu eða verslunarráði, á fjöl-
miðlum eða jafnvel í heimi lista og bók-
mennta - verði brotin upp. Lýðræði verði
gert virkt og beint. Ekki aðeins á þessu
sviði heldur muni fylgja í kjölfarið virkt og
raunverulegt lýðræði, ekki þröngt og lág-
kúrulegt flokksræði í hinum smærri eining-
um samfélagsins... Við viljum gera upp-
reisn, en uppreisn innan þess ramma sem
stjórnskipunin gerir ráð fyrir og aldrei öðru-
vísi. Við viljum gera uppreisn í grasrótinni
úti á meðal fólks. Við treystum þvi að fólk
vilji. Við myndum ekki flokk, aldrei framar
flokk, aldrei framar flokk, heldur laustengt
bandalag laustengdra samtaka karla og
kvenna, þar sem það ræður miðað við
höfðatölu. Við vitum um okkar vanda.
Hann er sá að þó að við séum ídealistar í
dag, þá getum við orðið stofnun fyrr en
varir. Engin hugsjón nær nema ákveðnum
aidri, þá verður hún stofnun. Þess vegna
verðum við alltaf að vita, væntanlegir þátt-
takendur í Bandalagi jafnaðarmanna, að þó
svo þörf sé fyrir okkur í dag, þá er langt frá
því að sú þörf vari til eilífðarnóns. Það
kemur kannski fljótt og kannski seint, en
það kemur að því að við förum að þvælast
fyrir eins og gamla flokkskerfið gerir í dag.
Þetta verðum við að vita.“
Draumurinn um mótvægi
við Sjálfstæðisflokkinn. vii-
mundur steypti sér í undirbúninginn að
kosningabaráttu Bandalags jafnaðarmanna.
Hann skrifaði drög að stefnuskránni og var
miðpunktur starfsins. Hægt og sígandi
bættust fleiri í hópinn. Vilmundur hafði
ekki áhuga á „framagosum“ eða „fall-
kandídötum" úr öðrum flokkum. Hann vildi
grasrótina, óþekkt fólk úr öllum kjördæm-
um. Á sama tíma gerði hann sér grein fyrir
því að þekkt andlit draga kjósendur að
framboðsflokkum. En hann vildi ekki
þekktu andlitin í efstu sætin, þetta átti að
vera framboð úr röðum alþýðufólks. Þenn-
an vanda hugðist Vilmundur leysa með því
að setja „grand old men“ neðarlega á fram-
boðslista BJ til að gefa þeim þunga og kjöl-
festu. Þar mun Vilmundur hafa haft marga í
huga, meðal annars þekkt nöfn úr Alþýðu-
flokknum eins og föður sinn Gylfa og
Guðna Guðmundsson rektor MR. Aldrei kom
þó til þess að Vilmundur leitaði til þeirra.
Vilmundur gaf BJ heitið „regnhlífar-
samtök" og mun hafa leitað í smiðju »
franskra jafnaðarmanna hvað varðar fyrir-
myndina. Vilmundur hafði lýst stefnu-
skránni lítillega í sjónvarpsræðu sinni frá
Alþingi. Langtímaáætlun hans var mun
stærri í sniðum. Vilmundur skilgreindi Sjálf-
stæðisflokkinn réttilega sem regnhlífarsam-
tök félagshyggjusinnaðra hægri manna,
íhaldsmanna, frjálshyggjumanna og hag-
munagæslumanna atvinnulífsins. Með því
að innleiða regnhlífarsamtök vinstri manna
og félagshyggjumanna dreymdi Vilmund
um að BJ yrði í framtíðinni mótvægi við
HEIMSMYND JÚLl